Czy wiesz, że na świecie na astmę choruje już ponad 300 milionów ludzi, a do 2035 roku liczba ta może wzrosnąć o kolejne 100 milionów? Astma oskrzelowa często zaczyna się niepozornie – kaszlem, świszczącym oddechem, uczuciem ucisku w klatce piersiowej – ale bez rozpoznania i leczenia może prowadzić do poważnych zaostrzeń. W tym materiale znajdziesz wszystko, co warto wiedzieć o astmie: objawy, przyczyny, diagnostykę, sposoby radzenia sobie z napadem i wskazówki przydatne w codziennym życiu.
Czym jest astma oskrzelowa?
Astma oskrzelowa to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych. Oznacza to, że w oskrzelach – czyli drogach, którymi powietrze trafia do płuc – rozwija się przewlekły stan zapalny. To powoduje, że stają się one nadwrażliwe (czyli „nadreaktywne”) i reagują skurczem nawet na niewielki bodziec, taki jak zimne powietrze, wysiłek fizyczny czy kontakt z alergenem. Taki skurcz oskrzeli utrudnia przepływ powietrza i prowadzi do duszności, kaszlu i świszczącego oddechu.
Astma objawia się napadowo, jej symptomy pojawiają się okresowo – na przykład tylko w nocy, podczas infekcji albo w kontakcie z alergenem (np. pyłkiem lub kurzem). U niektórych pacjentów objawy są obecne przez większość czasu, a u innych pojawiają się tylko raz na kilka tygodni. Każda postać astmy wymaga jednak kontroli medycznej, bo przebieg choroby może się zmieniać i prowadzić do zaostrzeń.
Astma oskrzelowa to nie tylko ciągły dziecięcy kaszel. To poważna, przewlekła choroba układu oddechowego, która może dotyczyć osób w każdym wieku – dzieci, dorosłych i seniorów. Nieleczona może prowadzić do trwałego uszkodzenia oskrzeli, obniżenia wydolności układu oddechowego i ryzyka hospitalizacji.
Nie da się jej całkowicie wyleczyć, ale dzięki odpowiedniemu leczeniu i unikaniu czynników wyzwalających, można ją dobrze kontrolować. Pacjent może wtedy żyć aktywnie, pracować, uprawiać sport i uniknąć powikłań. Dobrze prowadzona astma nie musi ograniczać codziennego życia.
Skala problemu w Polsce i na świecie
Na świecie na astmę choruje około 300 milionów osób – tak wynika z danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO). Przewiduje się, że do 2035 roku liczba ta wzrośnie o kolejne 100 milionów. Przyczyniają się do tego m.in. zmiany środowiskowe, zanieczyszczenie powietrza, styl życia i wzrost częstości alergii.
W Polsce na astmę choruje około 2,2 miliona dorosłych – to około 6% populacji. Wśród nich dominują kobiety – według badań AIRCEE aż 63% pacjentów z rozpoznaną astmą to kobiety. Największa zapadalność na astmę występuje w województwach: zachodniopomorskim (995 przypadków na 100 tys. mieszkańców), wielkopolskim (922/100 tys.), lubelskim i kujawsko-pomorskim.
Dzieci również często chorują. W grupie wiekowej 6–10 lat u chłopców na astmę choruje aż 14,1% (141 na 1000), u dziewczynek 9,6% (96 na 1000).
U dorosłych najwięcej zachorowań obserwuje się w wieku 56–71 lat. Astma oskrzelowa może też rozwijać się u osób powyżej 70 roku życia, gdzie często współwystępuje z innymi chorobami układu oddechowego, np. przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP).
Więcej zachorowań występuje w miastach, gdzie ludzie są narażeni na smog, pyły zawieszone, spaliny i inne zanieczyszczenia powietrza. To ważny czynnik środowiskowy zwiększający ryzyko rozwoju astmy i jej zaostrzeń.
W 2019 roku:
hospitalizowano w Polsce 22,8 tys. osób z powodu astmy, w tym 19,6 tys. w trybie pilnym;
57% przypadków to nagłe napady astmy, których – przy lepszej kontroli choroby – można byłoby często uniknąć;
refundacja hospitalizacji z powodu astmy kosztowała system ochrony zdrowia prawie 75 mln zł.
Co ciekawe, nawet 1,5 mln osób w Polsce może mieć niezdiagnozowaną astmę – wynika to z braku świadomości objawów i trudności diagnostycznych.
Średni czas od pojawienia się pierwszych objawów do właściwego rozpoznania astmy wynosi aż 7 lat. To bardzo długo. W tym czasie pacjent narażony jest na zaostrzenia, spadek jakości życia i niepotrzebne ograniczenia.
Co jeszcze warto wiedzieć o astmie?
Astma to choroba znana ludzkości od tysięcy lat – jej objawy zostały opisane już w starożytnym Egipcie, w papirusie Ebersa sprzed ponad 3500 lat. W Polsce dawniej była określana jako dychawica oskrzelowa.
Współcześnie zachorowalność na astmę stale rośnie. Ma to związek z coraz większym narażeniem na alergeny, zanieczyszczenie powietrza, stres i zmiany stylu życia. W efekcie astma jest dziś jedną z najczęstszych przyczyn nieobecności dzieci w szkole – zwłaszcza z powodu nocnych napadów kaszlu, porannego zmęczenia czy nawracających infekcji. U dorosłych często współistnieje z alergiami, otyłością czy przewlekłą obturacyjną chorobą płuc (POChP), co może utrudniać postawienie właściwej diagnozy.
Ważne
Wiele osób zauważa też, że napady astmy nasilają się sezonowo – wiosną przy pyleniu roślin, a zimą, gdy jakość powietrza się pogarsza.
Astma oskrzelowa – objawy i sygnały ostrzegawcze
Objawy astmy mogą wyglądać bardzo różnie – u jednej osoby pojawiają się sporadycznie, u innej są obecne niemal codziennie. Co ważne, symptomy mają charakter napadowy, czyli pojawiają się i znikają. Dla wielu pacjentów pierwsze objawy astmy są łatwe do zlekceważenia: poranny kaszel, trudności z oddychaniem po wysiłku, częste infekcje dróg oddechowych. Tymczasem mogą to być już wczesne sygnały astmy oskrzelowej.
Stopień nasilenia objawów jest różny. U niektórych występują tylko przy kontakcie z alergenami, zimnym powietrzem czy wysiłkiem fizycznym. U innych są obecne nawet podczas odpoczynku. Objawy często nasilają się w nocy i nad ranem, co powoduje problemy ze snem i zmęczenie w ciągu dnia.
Objawy astmy oskrzelowej u dzieci i dorosłych
Najczęściej zgłaszane symptomy astmy to:
duszność, zwłaszcza wydechowa – pacjent ma trudność z wypuszczeniem powietrza, czuje jakby coś uciskało mu klatkę piersiową. Może mieć wrażenie, że „brakuje mu tchu”;
napadowy, suchy kaszel – pojawia się bez wyraźnej przyczyny, najczęściej w nocy lub nad ranem. U niektórych osób to jedyny objaw choroby (tzw. kaszel astmatyczny);
świszczący oddech – charakterystyczne dźwięki podczas oddychania, przypominające gwizd. Najczęściej słychać je przy wydechu;
uczucie ucisku lub ściskania w klatce piersiowej – objaw szczególnie niepokojący, często mylony z problemami kardiologicznymi.
zmęczenie i spadek wydolności fizycznej – nawet niewielki wysiłek, np. wejście po schodach, może wywoływać duszność.
Przykład: dziecko, które zwykle chętnie biegało na w-fie, nagle zaczyna unikać wysiłku, bo „łapie zadyszkę”. Albo dorosły, który wcześniej bez trudu spacerował, teraz zatrzymuje się co kilkanaście metrów z powodu braku tchu. To mogą być objawy astmy, wymagające diagnozy.
Astma – objawy nietypowe, które warto znać
Nie każdy przypadek astmy przebiega z pełnym zestawem klasycznych objawów. U części pacjentów występują symptomy mniej oczywiste:
przewlekły kaszel bez innych objawów astmy – może utrzymywać się tygodniami, nie reagować na standardowe leczenie infekcji. Często błędnie uznawany jest za „suchy kaszel po przeziębieniu”.
zmęczenie i osłabienie – wynikające z niedotlenienia i przewlekłej obturacji oskrzeli.
duszność pojawiająca się tylko w określonych sytuacjach, np. podczas biegania, zabawy z dziećmi, pracy fizycznej – to tzw. astma wysiłkowa.
u osób starszych – częste zadyszki, które są mylone z „brakiem kondycji” lub wiekiem. To powoduje, że rozpoznanie astmy u seniorów bywa opóźnione.
nawracające infekcje dróg oddechowych, które długo się utrzymują lub wracają co kilka tygodni – szczególnie u dzieci i osób z obniżoną odpornością.
Według badań, u części chorych pierwszym i długo jedynym objawem astmy jest przewlekły kaszel. Dlatego tak ważne jest, by nie ignorować takich sygnałów, zwłaszcza jeśli powracają w podobnych sytuacjach – np. po infekcji, przy wysiłku lub w nocy.
Przeczytaj też: Kaszel astmatyczny – jak go rozpoznać?
Objawy nie zawsze występują razem. U jednych osób dominuje kaszel, u innych duszność, a jeszcze inni mogą mieć tylko okresowe świsty podczas oddechu. Astma może przebiegać skąpoobjawowo, a mimo to powodować zmiany zapalne w drogach oddechowych i zwiększać ryzyko zaostrzeń.
Jeśli objawy utrzymują się dłużej niż kilka tygodni lub regularnie powracają, konieczna jest konsultacja lekarska i diagnostyka. Należy także zwrócić uwagę na problemy z wydechem, zadyszkę po wysiłku czy nagłe osłabienie wydolności organizmu – np. u dziecka podczas lekcji wychowania fizycznego lub u seniora podczas codziennego spaceru. Bagatelizowanie objawów może prowadzić do niekontrolowanych skurczów oskrzeli i groźnych napadów astmy.
Atak astmy – jak rozpoznać i jak reagować?
Atak astmy to nagłe i silne zaostrzenie objawów choroby, spowodowane gwałtownym zwężeniem dróg oddechowych. Powietrze ma wtedy znacznie utrudniony przepływ przez oskrzela, co prowadzi do duszności, świszczącego oddechu, kaszlu i uczucia ucisku w klatce piersiowej. U niektórych osób atak zaczyna się nagle, u innych rozwija się stopniowo – często nasila się w nocy lub nad ranem.
Napad astmy może być wywołany przez kontakt z alergenem (np. pyłek, kurz), zimne powietrze, infekcję dróg oddechowych, wysiłek fizyczny, stres lub leki, np. niektóre środki przeciwzapalne. Objawy mają różne nasilenie – od łagodnych po ciężkie, zagrażające życiu. W każdym przypadku wymagają szybkiego działania.
Objawy ataku astmy
Podczas ataku chory może mieć trudność z oddychaniem, mówić krótkimi urywanymi zdaniami, odczuwać silny lęk, a w ciężkich przypadkach może wystąpić sinienie ust lub paznokci. Skóra może być blada, pojawia się napięcie mięśni i uczucie wyczerpania.
Objawy ataku astmy to:
narastająca duszność, która uniemożliwia mówienie pełnymi zdaniami;
głośny, świszczący oddech słyszalny podczas wydechu;
kaszel, najczęściej napadowy i męczący;
uczucie ucisku lub bólu w klatce piersiowej;
sine usta lub paznokcie, świadczące o niedotlenieniu;
silne zmęczenie, lęk i panika.
Atak może trwać od kilku minut do kilku godzin. Nieleczony może prowadzić do poważnych powikłań, dlatego tak ważne jest szybkie i właściwe postępowanie.
Pierwsza pomoc przy ataku astmy
Jeśli podejrzewasz, że ktoś ma atak astmy – reaguj od razu. Poniżej znajdziesz praktyczną instrukcję krok po kroku.
Zachowaj spokój. Uspokój chorego i posadź go w pozycji siedzącej, lekko pochylonej do przodu.
Sprawdź otoczenie. Upewnij się, że miejsce jest bezpieczne – bez dymu, silnych zapachów czy przeciągów.
Pomóż w przyjęciu wygodnej pozycji. Chory może podeprzeć się rękami o stół lub parapet – to ułatwia oddychanie.
Zadbaj o dostęp do świeżego powietrza. Otwórz okno, jeśli na zewnątrz nie ma smogu ani dużego mrozu.
Poluzuj ciasne ubranie. Rozepnij kołnierzyk, zdejmij szalik, poluzuj pasek lub krawat.
Podaj lek rozszerzający oskrzela. Pomóż choremu użyć inhalatora ratunkowego lub wziewu na astmę – zwykle stosuje się 1 dawkę, a jeśli objawy nie ustępują, można ją powtórzyć po 5 minutach (do 3 razy).
Obserwuj reakcję. Jeśli po podaniu leku nie ma poprawy – wezwij pogotowie.
Nie zostawiaj chorego samego. Zostań z nim do momentu ustąpienia objawów lub przyjazdu pomocy medycznej.
Postępowanie w razie utraty przytomności. Jeśli chory nie oddycha – rozpocznij resuscytację. Jeśli oddycha, ułóż go w pozycji bocznej bezpiecznej.
Jak się przygotować na atak?
Każda osoba z rozpoznaną astmą powinna mieć zawsze przy sobie inhalator doraźny – to podstawowy element leczenia napadu astmy. Warto sprawdzać regularnie datę ważności i stan leku w inhalatorze.
Rodzice dzieci z astmą, nauczyciele i opiekunowie w DPS powinni znać indywidualny plan postępowania przygotowany przez lekarza. W szkołach i placówkach opiekuńczych dobrze jest przygotować wydrukowaną instrukcję postępowania – widoczną i dostępną.
Najczęstszy błąd to zwlekanie z użyciem inhalatora – z nadzieją, że objawy miną same. Tymczasem szybkie podanie leku może przerwać atak na wczesnym etapie i zapobiec hospitalizacji.
U dzieci atak może wyglądać inaczej niż u dorosłych. Zamiast wyraźnej duszności mogą dominować niepokój, kaszel i bladość skóry. U seniorów objawy bywają mylone z chorobami serca lub „brakiem kondycji”, dlatego warto traktować każdy nietypowy objaw jako sygnał ostrzegawczy.
Atak astmy to stan nagły, wymagający szybkiej reakcji – to nie jest sytuacja do obserwowania, ale do działania. Im szybciej zostanie podany lek i zapewniona pomoc, tym większe szanse na szybkie przerwanie objawów i uniknięcie powikłań.
Przyczyny astmy oskrzelowej – co może wywołać chorobę?
Astma to choroba, która nie rozwija się z jednej przyczyny. U każdej osoby może mieć inny przebieg, inne objawy i inne czynniki wywołujące. Dlatego mówi się, że to choroba heterogenna, czyli zróżnicowana. Astma oskrzelowa rozwija się na skutek współdziałania różnych czynników – genetycznych, środowiskowych i immunologicznych. U niektórych osób objawy zaczynają się już w dzieciństwie, u innych pojawiają się dopiero w wieku dorosłym. Istnieją też różne fenotypy astmy (np. astma alergiczna, wysiłkowa, eozynofilowa), które różnią się objawami, mechanizmem powstawania i odpowiedzią na leczenie.
Przeczytaj też:
Rodzaje astmy – jak je rozpoznać i leczyć?
Astma alergiczna – objawy, leczenie i domowe sposoby wspomagania
Zrozumienie mechanizmów choroby może pomóc w unikaniu sytuacji, które zaostrzają objawy. Wielu napadów astmy można uniknąć, jeśli pacjent wie, co je wywołuje – i potrafi odpowiednio wcześnie zareagować.
Astma – przyczyny środowiskowe i genetyczne
Niektóre osoby mają większe ryzyko zachorowania na astmę – wynika to z uwarunkowań genetycznych, stylu życia oraz środowiska, w jakim dorastają i żyją.
Czynniki zwiększające ryzyko rozwoju astmy to:
genetyka – jeśli jedno lub oboje rodziców choruje na astmę lub alergie, ryzyko u dziecka znacznie rośnie;
alergie – najczęściej na pyłki, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt i pleśń;
środowisko – smog, zanieczyszczenia powietrza, dym tytoniowy (również bierne palenie), praca w kontakcie z chemikaliami lub pyłami;
częste infekcje w dzieciństwie – szczególnie wirusowe zakażenia układu oddechowego; choroby współistniejące – np. atopowe zapalenie skóry, alergiczny nieżyt nosa, które mogą zwiększać podatność na rozwój astmy.
Oprócz czynników predysponujących istnieją też czynniki wyzwalające napady astmy, czyli te, które powodują nagłe zaostrzenie objawów. Należą do nich:
alergeny – pyłki, sierść, kurz, pleśń;
infekcje wirusowe – przeziębienia, grypa, COVID-19;
wysiłek fizyczny – szczególnie u dzieci może wywołać kaszel i duszność;
zimne powietrze – ostre mrozy nasilają objawy, zwłaszcza rano;
zanieczyszczenia – smog, spaliny, dym tytoniowy (także z otoczenia);
stres i emocje – silny stres może doprowadzić do skurczu oskrzeli;
leki – np. niektóre niesteroidowe leki przeciwzapalne, takie jak aspiryna czy ibuprofen.
W polskich miastach w dniach z wysokim stężeniem smogu liczba wizyt na SOR z powodu ataku astmy wzrasta nawet o kilkadziesiąt procent. Według Europejskiego Centrum Czystego Powietrza, w Nowym Targu ryzyko ataku astmy u dzieci było o 46% wyższe w dniach smogowych niż przy czystym powietrzu.
Szczególnym rodzajem choroby jest astma zawodowa – szacuje się, że odpowiada za 10–15% przypadków astmy u dorosłych. Dotyczy osób pracujących m.in. w rolnictwie, laboratoriach, piekarniach czy przemyśle chemicznym, gdzie narażeni są na wdychanie pyłów, mąki, lateksu, substancji lotnych czy środków czyszczących.
Przyczyny rozwoju astmy u dzieci i dorosłych
U dzieci najczęstszymi czynnikami rozwoju astmy są alergeny i infekcje. U maluchów i uczniów szkół podstawowych to głównie:
roztocza kurzu domowego;
sierść i naskórek zwierząt domowych;
pyłki roślin (szczególnie traw i drzew);
pleśń;
wirusowe infekcje dróg oddechowych, zwłaszcza RSV i rinowirusy.
Według badań epidemiologicznych około 60% dzieci w wieku szkolnym ma alergię, która może prowadzić do rozwoju astmy. Często początkowo objawy są przypisywane przeziębieniom lub „słabszej odporności”.
Przeczytaj też: Astma oskrzelowa u dzieci – objawy, diagnoza i leczenie
U dorosłych mechanizmy są nieco inne. Choroba często rozwija się na tle:
długotrwałego narażenia na zanieczyszczenia środowiskowe (np. pyły zawieszone, NO2, ozon);
biernego i czynnego palenia tytoniu;
zażywania leków mogących wywołać reakcję nadwrażliwości;
przewlekłych stanów zapalnych układu oddechowego;
pracy w warunkach szkodliwych (np. kontakt z lateksem, detergentami, proszkami).
Zanieczyszczenia powietrza mają duży wpływ na rozwój astmy oskrzelowej, jej zaostrzenia i liczbę hospitalizacji. Wysokie stężenie smogu może prowadzić do ostrego napadu nawet u osób, które dotychczas dobrze kontrolowały objawy.
Diagnostyka astmy – jak wygląda rozpoznanie choroby?
Rozpoznanie astmy nie opiera się na samych objawach – choć to one najczęściej skłaniają pacjenta do wizyty u lekarza. Astma oskrzelowa jest chorobą przewlekłą, a jej objawy mogą przypominać inne schorzenia, takie jak przewlekłe zapalenie oskrzeli, POChP czy alergie. Dlatego diagnoza zawsze wymaga potwierdzenia w badaniach.
Lekarz ocenia nie tylko obecne symptomy, ale też ich powtarzalność, sytuacje wyzwalające, historię rodzinną oraz wyniki badań funkcji układu oddechowego. W praktyce pacjent najpierw trafia do lekarza rodzinnego, który może zlecić podstawowe badania i skierować do specjalisty – pulmonologa lub alergologa.
Rozpoznanie astmy – wywiad lekarski
To pierwszy i bardzo ważny etap diagnostyki. Lekarz zbiera szczegółowe informacje o:
objawach – jak często się pojawiają, kiedy się zaczynają, w jakich sytuacjach (np. w nocy, po wysiłku, przy kontakcie z alergenem);
czynnikach wyzwalających – np. infekcje, alergeny, zimne powietrze, wysiłek fizyczny;
historii rodzinnej – czy ktoś z rodziny choruje na astmę lub alergię;
przebytych chorobach – szczególnie alergicznych i pulmonologicznych;
stosowanych lekach – czy objawy nasilają się po niektórych lekach.
Już na tym etapie lekarz może podejrzewać astmę, ale do postawienia diagnozy konieczne są badania potwierdzające.
Diagnostyka astmy za pomocą spirometrii
Spirometria to podstawowe i bardzo ważne badanie w diagnostyce astmy. Polega na tym, że pacjent dmucha w specjalną rurkę połączoną z urządzeniem, które mierzy objętość i szybkość przepływu powietrza przez drogi oddechowe. Celem badania jest sprawdzenie, czy występuje obturacja – czyli zwężenie oskrzeli.
W trakcie badania często wykonuje się próbę rozkurczową. Najpierw pacjent wykonuje test „na sucho”, a potem przyjmuje lek rozszerzający oskrzela (wziewnie). Po 15–20 minutach badanie powtarza się. Jeśli parametry poprawiają się – świadczy to o nadreaktywności oskrzeli i wspiera rozpoznanie astmy.
Badanie jest bezbolesne i trwa kilka minut. Można je wykonać u dzieci od około 5.–6. roku życia. Warto wcześniej poćwiczyć w domu sposób oddychania – należy najpierw całkowicie wypuścić powietrze z płuc, potem wykonać maksymalny wdech i jak najszybszy, pełny wydech. Dzieciom można wytłumaczyć to jako „zdmuchiwanie świeczek”.
Badanie PEF – szczytowy przepływ wydechowy
PEF (Peak Expiratory Flow) to prosty pomiar, który pacjent może wykonać samodzielnie w domu. Używa się do tego niewielkiego urządzenia – peak flow metru – w który dmucha się mocno i szybko. Urządzenie pokazuje wynik w litrach na minutę, co pozwala ocenić, jak sprawnie działa układ oddechowy.
PEF służy głównie do monitorowania astmy na co dzień, a nie do postawienia rozpoznania. Wielu pacjentów, zwłaszcza dzieci i seniorów, prowadzi dzienniczek PEF – zapisując wartości rano i wieczorem. Taka dokumentacja pomaga lekarzowi ocenić, czy choroba jest dobrze kontrolowana.
Badanie FeNO – pomiar tlenku azotu w wydychanym powietrzu
To nowocześniejsze badanie, które mierzy ilość tlenku azotu (NO) w powietrzu wydychanym przez pacjenta. Podwyższony poziom NO wskazuje na stan zapalny w drogach oddechowych, charakterystyczny dla astmy, zwłaszcza alergicznej. Badanie jest bezbolesne – pacjent po prostu wydycha powietrze do specjalnego urządzenia.
FeNO pomaga odróżnić astmę od innych chorób płuc, a także monitorować odpowiedź na leczenie przeciwzapalne. Coraz częściej jest wykorzystywane w diagnostyce, zwłaszcza u dzieci i młodych dorosłych.
Dodatkowe testy
W niektórych przypadkach lekarz może zlecić dodatkowe badania, by potwierdzić rozpoznanie lub wykluczyć inne choroby:
testy alergiczne (testy skórne lub z krwi) – pozwalają wykryć alergeny odpowiedzialne za objawy;
RTG klatki piersiowej – nie diagnozuje astmy, ale pomaga wykluczyć inne choroby płuc, np. zapalenie czy guz;
badania laboratoryjne – czasem oznacza się poziom eozynofilów, czyli białych krwinek związanych z alergią i stanem zapalnym.
W postawieniu diagnozy kluczowa jest współpraca ze specjalistami – najczęściej pulmonologiem lub alergologiem. To oni planują dalsze leczenie, dobierają leki i ustalają, jak często pacjent powinien się kontrolować. Lekarz rodzinny natomiast pełni ważną rolę w rozpoznawaniu pierwszych objawów i kierowaniu pacjenta na odpowiednie badania.
Leczenie astmy – jak kontrolować chorobę?
Astmy nie da się całkowicie wyleczyć, ale można ją skutecznie kontrolować. Celem leczenia astmy oskrzelowej jest zapobieganie napadom, zmniejszanie objawów, poprawa jakości życia i unikanie powikłań. Dobrze prowadzona astma nie ogranicza aktywności – można normalnie uczyć się, pracować, uprawiać sport, jeśli terapia jest dostosowana, a pacjent współpracuje z lekarzem.
Umów teleporadę z lekarzem
Oszczędź czas i zadbaj o swoje zdrowie bez wychodzenia z domu. Porozmawiaj z lekarzem przez telefon, otrzymaj diagnozę i zalecenia – szybko i bezpiecznie.
Wziewne leki na astmę oskrzelową
Podstawą farmakoterapii są leki wziewne, działające bezpośrednio w układzie oddechowym, co ułatwia uniknąć skutków ubocznych leków ogólnoustrojowych. Do głównych grup należą:
leki rozszerzające oskrzela działające szybko (SABA), stosowane doraźnie przy napadzie astmy;
leki rozszerzające oskrzela długo działające (LABA), które pomagają utrzymać drożność oskrzeli;
glikokortykosteroidy wziewne, jako leki przeciwzapalne, które zmniejszają stan zapalny i ryzyko zaostrzeń;
leki przeciwleukotrienowe, szczególnie przy astmie alergicznej lub gdy występują alergie dodatkowe;
Do odrębnej grupy należy leczenie biologiczne – stosowane w cięższych przypadkach astmy, gdy standardowe metody nie zapewniają dobrej kontroli choroby.
Leczenie biologiczne
Leczenie biologiczne opiera się na podaniu przeciwciał monoklonalnych, które celują w konkretny mechanizm zapalny. Stosuje się je u osób z ciężką astmą, gdy astma oskrzelowa jest źle kontrolowana pomimo stosowania leków wziewnych i leków przeciwleukotrienowych. Terapia biologiczna może zmniejszać nasilenie objawów, liczbę napadów astmy i poprawiać funkcję płuc.
Profilaktyka – jak zapobiegać zaostrzeniom?
Profilaktyka ma kluczowe znaczenie w życiu z astmą – pozwala łagodzić przebieg choroby i ograniczyć ciężkość astmy oraz częstość napadów. Ważne elementy profilaktyki:
unikanie czynników wyzwalających takich jak alergenów (np. pyłek, kurz, sierść zwierząt, pleśń), dym tytoniowy i zanieczyszczenie powietrza;
prowadzenie dzienniczka PEF, aby monitorować przepływ powietrza przez drogi oddechowe i szybko wychwytywać pogorszenie objawów;
stałe stosowanie leków wziewnych i leków przeciwzapalnych zgodnie z zaleceniami lekarza;
edukacja pacjenta i rodziny – znajomość indywidualnego planu postępowania w przypadku ataku astmy;
regularne wizyty kontrolne u lekarza, aby oceniać stopnia nasilenia choroby i ewentualnie modyfikować terapię
Dzięki tym działaniom możliwe jest ograniczenie ryzyka napadu astmy i utrzymanie choroby pod dobrą kontrolą przez wiele lat.
Przeczytaj też: Nieleczona astma oskrzelowa - objawy. Czy da się ją wyleczyć?
Czy można korzystać z leczenia w trybie online?
Telemedycyna staje się coraz ważniejszym elementem opieki nad osobami z astmą oskrzelową. W trybie online pacjent może uzyskać poradę lekarską, omówić przebieg choroby i objawy, a także otrzymać e‑receptę na leki wziewne lub inne preparaty niezbędne do prowadzonego leczenia. Może również przesłać wyniki badań, takich jak spirometria, testy alergiczne czy zapisy dzienniczka PEF, aby lekarz mógł ocenić aktualny stan układu oddechowego. Choć konsultacje zdalne są wygodne i praktyczne, nie zastępują całkowicie wizyt osobistych – dlatego powinny stanowić uzupełnienie kompleksowego planu leczenia, a nie jedyną jego formę.
Inhalatory i leki wziewne – co warto wiedzieć i jak używać?
Leki wziewne to podstawa leczenia astmy oskrzelowej. Są szybkie, skuteczne i bezpieczne, o ile są stosowane prawidłowo. Działają miejscowo w drogach oddechowych, co pozwala łagodzić stan zapalny i objawy choroby bez wpływu na cały organizm. Jednak skuteczność leczenia w dużym stopniu zależy od techniki inhalacji. Dlatego warto wiedzieć, jak działają poszczególne rodzaje inhalatorów i jak ich prawidłowo używać – szczególnie u dzieci, seniorów i osób, które stosują wziewy na astmę po raz pierwszy.
Stosowanie leków wziewnych
W leczeniu astmy stosuje się kilka grup leków wziewnych, które różnią się mechanizmem działania i zastosowaniem.
Glikokortykosteroidy wziewne (ICS) to podstawowe leki przeciwzapalne, które hamują przewlekły stan zapalny w drogach oddechowych. Ich regularne stosowanie zmniejsza objawy, ogranicza ryzyko zaostrzeń i poprawia czynność płuc. Leki te mają udowodnioną skuteczność i są zalecane w terapii długoterminowej, nawet przy łagodnej astmie.
W przypadku duszności i skurczu oskrzeli konieczne są szybko działające beta2-mimetyki krótko działające (SABA), takie jak salbutamol. To leki ratunkowe, które przynoszą szybką ulgę podczas napadu astmy. W terapii podtrzymującej stosuje się beta2-mimetyki długo działające (LABA), które pomagają utrzymać drożność oskrzeli przez całą dobę. Nie powinny być używane samodzielnie – zawsze w połączeniu z glikokortykosteroidami.
Kolejną grupą są leki antycholinergiczne, które blokują receptory odpowiedzialne za skurcz oskrzeli. Dzielą się na długo działające (LAMA) i krótko działające (SAMA) i bywają stosowane zwłaszcza u dorosłych pacjentów z astmą współistniejącą z POChP.
W terapii dostępne są również preparaty złożone, które łączą glikokortykosteroid z beta2-mimetykiem długo działającym, co ułatwia stosowanie i poprawia przestrzeganie zaleceń.
U pacjentów z ciężką, trudną do kontrolowania astmą rozważa się leczenie biologiczne. Choć większość leków biologicznych podaje się podskórnie lub dożylnie, badane są również wziewne formy tych terapii. Leki biologiczne celują w konkretne mechanizmy zapalne – np. blokują działanie cytokin odpowiedzialnych za przewlekłe zapalenie dróg oddechowych.
Przeczytaj też: Leki na astmę - które stosuje się najczęściej?
Rodzaje inhalatorów i sposób ich stosowania
Inhalatory pozwalają precyzyjnie dostarczyć lek do dróg oddechowych, ale skuteczność terapii zależy w dużym stopniu od prawidłowej techniki ich używania. Każdy typ inhalatora działa inaczej i wymaga nieco innego sposobu obsługi.
Inhalator ciśnieniowy (MDI) – tzw. „puf”
To jeden z najczęściej stosowanych inhalatorów. Wymaga skoordynowania wdechu z naciśnięciem pojemnika.
Jak używać:
zdejmij nasadkę i wstrząśnij pojemnikiem;
wypuść powietrze z płuc;
umieść ustnik w ustach, obejmując go szczelnie wargami;
rozpocznij powolny, głęboki wdech i jednocześnie naciśnij pojemnik z lekiem;
wstrzymaj oddech na 5–10 sekund, po czym powoli wypuść powietrze nosem.
Inhalator proszkowy (DPI)
Lek uwalnia się na skutek silnego wdechu – nie wymaga naciskania urządzenia.
Jak używać:
przygotuj dawkę zgodnie z instrukcją konkretnego modelu (np. przekręć pokrywkę, naciskaj przycisk itp.);
wypuść powietrze (z dala od ustnika, by nie zwilżyć proszku);
umieść ustnik w ustach;
wykonaj zdecydowany, głęboki wdech;
wstrzymaj oddech na kilka sekund, następnie powoli wypuść powietrze.
Nebulizator
To urządzenie używane głównie u dzieci, seniorów i osób z trudnościami w obsłudze klasycznych inhalatorów.
Jak używać:
umieść lek w komorze nebulizatora według zaleceń;
załóż maskę lub ustnik;
włącz urządzenie i oddychaj spokojnie przez kilka minut, aż lek się skończy;
po zakończeniu dokładnie umyj wszystkie elementy.
Warto znać najczęstsze błędy pacjentów podczas stosowania inhalatorów:
brak koordynacji wdechu z naciśnięciem inhalatora (MDI);
zbyt krótki lub za słaby wdech przy użyciu inhalatora proszkowego (DPI);
niewystarczające wstrzymanie oddechu po inhalacji;
stosowanie leków nieregularnie, tylko w momencie pojawienia się objawów;
niewypłukanie jamy ustnej po użyciu glikokortykosteroidów wziewnych – zwiększa to ryzyko grzybicy jamy ustnej.
Prawidłowe używanie inhalatora warto regularnie powtarzać i weryfikować np. u farmaceuty lub podczas wizyt kontrolnych. Nawet drobne błędy mogą znacząco osłabić działanie leków.
Życie z astmą: szkoła, praca, seniorzy
Astma oskrzelowa, mimo że jest przewlekłą chorobą układu oddechowego, nie musi wykluczać normalnego życia, jeśli jest dobrze kontrolowana. Dzięki leczeniu, edukacji i wsparciu można uczyć się, pracować i być aktywnym niezależnie od wieku.
Astma u dzieci i młodzieży
Astma to jedna z najczęstszych przewlekłych chorób wieku dziecięcego. Często objawy takie jak nocny kaszel czy świszczący oddech prowadzą do zmęczenia i nieobecności w szkole; dzieci mogą mieć trudności z wf‑em, bo wysiłek fizyczny wywołuje duszność lub napad astmy. Dlatego:
dziecko powinno mieć zawsze przy sobie inhalator ratunkowy;
nauczyciele i pielęgniarka szkolna muszą wiedzieć, że dziecko ma astmę i jak reagować w razie ataku;
szkoła powinna posiadać indywidualny plan działania (IPD) ustalony z rodzicami i lekarzem – zawierający informacje, kiedy stosować leki, które są na astmę alergiczną lub inne alergeny, oraz jak rozpoznać pierwsze objawy astmy;
wf nie jest przeciwwskazaniem – ważne, by dziecko było odpowiednio przygotowane: lek przed wysiłkiem, rozgrzewka, unikanie intensywnego wysiłku fizycznego jeśli wcześniej obserwowano nasilenia;
w okresie pylenia roślin, smogu lub innych czynników wyzwalających – unikanie zajęć na świeżym powietrzu, odpowiednie ubranie, czasem odroczenie aktywności zewnętrznej;
rodzice powinni informować nauczycieli o alergenach, na które dziecko reaguje, i upewniać się, że inhalator i leki są dostępne w szkole.
Te działania pomagają dziecku uczestniczyć w życiu szkolnym bez zbędnych ograniczeń i zmniejszają liczbę zaostrzeń.
Astma u dorosłych
Dorośli z astmą często muszą pogodzić chorobę z pracą i obowiązkami. Nieleczona astma może prowadzić do absencji, spadku wydolności, trudności w wykonywaniu pracy fizycznej. W związku z tym:
istotne jest unikanie ekspozycji na dym tytoniowy, pyły, chemikalia w miejscu pracy;
jeśli mamy astmę zawodową – warto rozpoznać, jakie czynniki w pracy nasilają objawy, i, jeśli możliwe, zmienić stanowisko lub zastosować środki ochronne;
regularna kontrola u specjalisty, stosowanie się do zaleceń lekarskich, monitorowanie objawów jako część codziennego życia;
informowanie pracodawcy o chorobie, aby środowisko pracy zostało dostosowane – np. wentylacja, unikanie kontaktu z alergenami lub chemikaliami drażniącymi;
jeśli wykonywana praca fizyczna – planować przerwy, mieć lek ratunkowy pod ręką, ustalić strategię działania w razie napadu astmy w pracy.
Dzięki tym praktycznym działaniom astma u dorosłych może być dobrze kontrolowana i nie ograniczać możliwości zawodowych ani osobistego życia.
Astma u seniorów
U seniorów astma często współistnieje z innymi chorobami, takimi jak POChP, choroby serca, co utrudnia diagnostykę i leczenie. Ponadto starsze osoby mogą mieć problemy z obsługą inhalatora – np. koordynacją wdechu, siłą wdechu, lub ze względu na ograniczenia ruchowe. Oto co może pomóc:
opiekunowie, placówki typu DPS oraz kluby seniora powinny znać, jakie objawy mogą być atakiem astmy oraz mieć plan działania;
seniorzy powinni zawsze mieć przy sobie leki doraźne i znać ich używanie;
w miejscach pobytu seniorów warto mieć prostą instrukcję postępowania na wypadek napadu astmy;
technika inhalatora powinna być dostosowana: inhalatory które wymagają mniej siły lub nebulizatory jeśli pacjent ma trudności;
seniorzy i ich opiekunowie powinni dbać o środowisko domowe wolne od alergenów, pyłów i dymu, oraz zadbać o dobrą jakość powietrza wewnątrz;
regularne wizyty kontrolne są szczególnie ważne, by uniknąć ciężkich napadów i hospitalizacji.
W wielu przypadkach seniorzy mylą objawy astmy z „brakiem kondycji” lub starzeniem się, przez co diagnoza bywa opóźniona – warto edukować samych seniorów i ich opiekunów, by potrafili odróżnić symptomy astmy i zgłaszać je lekarzowi.
Prawa i przywileje pacjenta z astmą
Leczenie i kontrola objawów astmy to nie wszystko. W Polsce osoby chorujące na astmę oskrzelową mają również prawo do konkretnych świadczeń, refundacji oraz udogodnień w edukacji, pracy i życiu codziennym. Dotyczy to zarówno dzieci, dorosłych, jak i seniorów – każda z tych grup może skorzystać z systemowego wsparcia, jeśli choroba wpływa na ich codzienne funkcjonowanie. Warto znać swoje prawa i możliwości, bo pozwalają one poprawić jakość życia, zwiększyć bezpieczeństwo oraz uzyskać realną pomoc – zarówno medyczną, jak i społeczną.
Refundacje i świadczenia społeczne
W Polsce pacjenci z astmą mają prawo do refundacji wielu leków stosowanych w leczeniu tej choroby. Dotyczy to przede wszystkim glikokortykosteroidów wziewnych, leków rozszerzających oskrzela oraz niektórych preparatów stosowanych doraźnie i przewlekle. Refundacja obejmuje zarówno dzieci, dorosłych, jak i osoby starsze – seniorzy powyżej 65. roku życia mogą korzystać z tzw. listy „S”, która obejmuje darmowe leki dla tej grupy wiekowej. O tym, który lek jest refundowany, decyduje lekarz, ale pacjent ma prawo zapytać o dostępne zamienniki objęte refundacją.
W przypadkach ciężkiej postaci astmy, która znacznie ogranicza codzienne funkcjonowanie, pacjenci mogą ubiegać się o świadczenia społeczne. Wśród nich znajdują się m.in. zasiłek pielęgnacyjny, świadczenia rehabilitacyjne czy możliwość wyjazdu do sanatorium na koszt NFZ. Skierowanie na leczenie uzdrowiskowe wystawia lekarz POZ lub specjalista na formularzu PR-4.
Ponadto pacjenci mogą być objęci programami edukacyjnymi lub wsparciem ze strony fundacji i stowarzyszeń, które oferują pomoc w nauczeniu się właściwego stosowania leków, obsługi inhalatora czy radzeniu sobie z chorobą na co dzień.
Dostosowania w edukacji (szkoła, przedszkole)
Dzieci i młodzież z astmą mają prawo do bezpiecznych warunków nauki i wsparcia ze strony placówek edukacyjnych. Szkoła i przedszkole powinny umożliwiać uczniowi swobodne przyjmowanie leków wziewnych w ciągu dnia, a także posiadać procedury na wypadek zaostrzenia objawów choroby. Nauczyciele i personel medyczny (np. pielęgniarka szkolna) powinni być poinformowani o stanie zdrowia dziecka oraz znać plan działania w razie ataku astmy.
W pomieszczeniach szkolnych należy zadbać o odpowiednią wentylację i unikać alergenów – takich jak kurz, dywany, sierść zwierząt czy silne zapachy. W okresie pylenia roślin dzieci uczulone na pyłki powinny unikać zajęć wychowania fizycznego na świeżym powietrzu lub wycieczek w tereny zielone.
Wychowanie fizyczne nie powinno być automatycznie wykluczane – uczniowie z astmą mogą i powinni być aktywni, ale intensywność ćwiczeń powinna być dostosowana do ich stanu zdrowia. Pomaga to nie tylko w kontroli choroby, ale również w poprawie wydolności układu oddechowego. Niezwykle istotna jest także rozgrzewka oraz możliwość przerwania ćwiczeń w razie wystąpienia objawów.
Uczniowie z astmą nie powinni być narażani na kontakt z drażniącymi czynnikami, np. podczas sprzątania czy kontaktu z chemią szkolną. W przypadku współistniejących alergii pokarmowych warto wprowadzić indywidualne zalecenia żywieniowe i ograniczenia. Bardzo ważne jest stałe porozumienie między rodzicami a personelem szkoły, by wspólnie zadbać o bezpieczeństwo i komfort ucznia.
Uprawnienia w pracy i ubezpieczeniach
Dorośli pacjenci z astmą, szczególnie jej cięższymi postaciami, mogą ubiegać się o orzeczenie o stopniu niepełnosprawności. Umożliwia ono uzyskanie różnych form wsparcia – m.in. świadczeń z ZUS lub MOPS, a także dostosowania warunków pracy. Orzeczenie nie jest przyznawane automatycznie – oceniane są indywidualnie możliwości funkcjonowania i wpływ choroby na codzienne życie.
Pracodawca ma obowiązek zapewnić pracownikowi bezpieczne warunki pracy – w przypadku astmy oznacza to unikanie ekspozycji na pyły, silne zapachy, alergeny czy chemikalia. W razie potrzeby powinien też zapewnić środki ochrony indywidualnej, np. maski lub odpowiednią wentylację stanowiska pracy. Osoba z astmą może również wnioskować o przeniesienie na inne stanowisko, jeśli środowisko pracy pogarsza jej stan zdrowia.
Jeśli astma zostanie uznana za chorobę zawodową – np. w przypadku długotrwałego kontaktu z alergenami lub substancjami drażniącymi – pracownik może mieć prawo do odszkodowania lub zmiany zakresu obowiązków.
Pacjent z astmą ma również dostęp do świadczeń w ramach publicznego systemu ochrony zdrowia – m.in. refundowanych leków, konsultacji specjalistycznych, leczenia biologicznego czy rehabilitacji. W przypadku czasowej niezdolności do pracy, może uzyskać zasiłek chorobowy, a przy długotrwałych problemach – również świadczenia rehabilitacyjne lub rentę.
Seniorzy z astmą
Astma u osób starszych często bywa mylona z innymi schorzeniami, takimi jak przewlekła obturacyjna choroba płuc (POChP) czy niewydolność serca. W efekcie diagnoza bywa opóźniona, a leczenie nieadekwatne do potrzeb pacjenta. Tymczasem prawidłowa kontrola astmy w wieku senioralnym jest szczególnie ważna, ponieważ napady duszności mogą być bardziej niebezpieczne ze względu na osłabioną wydolność układu oddechowego i współistniejące choroby.
Seniorzy powinni mieć stały dostęp do opieki pulmonologicznej, a także edukacji – dotyczącej objawów choroby, właściwego stosowania inhalatorów i unikania czynników wyzwalających. Częstym problemem są trudności z prawidłową obsługą inhalatorów, dlatego ważne jest dostosowanie rodzaju urządzenia do możliwości pacjenta, np. wybór nebulizatora zamiast inhalatora proszkowego.
W miejscu zamieszkania seniora należy ograniczyć ekspozycję na dym tytoniowy, kurz, silne zapachy czy inne czynniki drażniące. Regularne wietrzenie, czyszczenie powierzchni i unikanie aerozoli są kluczowe w profilaktyce zaostrzeń.
W razie ataku astmy senior i jego opiekunowie powinni znać plan działania – wiedzieć, kiedy zastosować leki ratunkowe i kiedy wezwać pogotowie. Warto przygotować prostą instrukcję działania i przechowywać ją w widocznym miejscu, np. na lodówce.
Seniorzy z astmą mogą korzystać z leczenia uzdrowiskowego – turnusy sanatoryjne dla osób z chorobami układu oddechowego pomagają poprawić jakość życia, wydolność organizmu i zmniejszyć liczbę zaostrzeń. Dodatkowo potrzebują oni często codziennego wsparcia: przypomnienia o lekach, zachęty do umiarkowanej aktywności fizycznej i wsparcia psychicznego.
Wsparcie instytucji i organizacji
Osoby z astmą i ich bliscy nie są pozostawieni sami sobie – w Polsce działa wiele organizacji i instytucji, które oferują realne wsparcie. Fundacje oraz stowarzyszenia pacjentów zajmujące się chorobami układu oddechowego i alergiami (np. Polskie Towarzystwo Alergologiczne, Polskie Towarzystwo Chorób Płuc) regularnie prowadzą kampanie edukacyjne, szkolenia oraz oferują bezpłatne materiały informacyjne. Często wspierają też rodziny w kontaktach ze szkołami, przedszkolami czy pracodawcami, pomagając wyegzekwować prawa i dostosowania niezbędne osobom z astmą.
Pacjenci mogą korzystać również z programów zdrowotnych finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia lub jednostki samorządowe. W wielu miastach organizowane są dni spirometrii, kampanie antysmogowe, programy antynikotynowe oraz warsztaty edukacyjne dotyczące prawidłowego leczenia astmy.
Coraz popularniejsze staje się też wsparcie online. Serwisy takie jak KlikLekarz umożliwiają szybki kontakt z lekarzem, uzyskanie e‑recepty, omówienie wyników badań czy uzupełnienie planu leczenia bez wychodzenia z domu. To szczególnie ważne rozwiązanie dla osób mieszkających w mniejszych miejscowościach, seniorów oraz pacjentów z ograniczoną mobilnością.
Podsumowanie
Astma to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, która może znacząco wpływać na codzienne funkcjonowanie, ale przy odpowiednim leczeniu daje się skutecznie kontrolować. Objawy występują w różnym nasileniu i formie – od łagodnego kaszlu po ciężkie napady duszności. Kluczowe znaczenie ma zrozumienie, że do rozwoju astmy dochodzi na skutek współdziałania czynników genetycznych i środowiskowych, w tym nadreaktywności układu odpornościowego.
Rozpoznanie choroby opiera się na dokładnym wywiadzie rodzinnym w kierunku astmy oraz obiektywnych badaniach, takich jak badanie spirometryczne, które pozwala ocenić przepływ powietrza przez drogi oddechowe. Niezwykle istotne jest również określenie rodzaju astmy, ponieważ każda postać (np. alergiczna, wysiłkowa, zawodowa) wymaga indywidualnego podejścia terapeutycznego.
W leczeniu astmy ogromną rolę odgrywa leczenie przeciwalergiczne – zarówno farmakologiczne, jak i niefarmakologiczne, czyli unikanie kontaktu z alergenami. Im lepiej pacjent rozumie swoją chorobę i jej mechanizmy, tym większe ma szanse na prowadzenie aktywnego, normalnego życia bez ograniczeń.
Aby ułatwić zapamiętanie najważniejszych zasad, przygotowaliśmy plakaty edukacyjne w formacie PDF. Możesz je pobrać i wydrukować:
Najczęściej zadawane pytania
Główne wnioski
- Astma oskrzelowa to choroba przewlekła, ale możliwa do skutecznej kontroli dzięki odpowiedniemu leczeniu i edukacji pacjenta.
- Jest wiele symptomów, z którymi wiąże się astma – objawy mogą być różne u każdego pacjenta, od łagodnych po zagrażające życiu napady duszności.
- Astma oskrzelowa u dzieci często jest mylona z infekcjami lub „zwykłym kaszlem”, co opóźnia diagnozę – dlatego trzeba uważnie obserwować objawy i szukać pomocy specjalisty.
- Wczesne rozpoznanie i leczenie (w tym stosowanie leków wziewnych i unikanie czynników wyzwalających) pozwala uniknąć poważnych powikłań i poprawia jakość życia.
- Edukacja pacjenta i jego otoczenia (rodziny, szkoły, pracodawcy, opiekunów seniorów) to klucz do prawidłowego reagowania na zaostrzenia i zapewnienia bezpieczeństwa.
- Stały kontakt z lekarzem i regularne badania (szczególnie spirometria) pozwalają kontrolować przebieg astmy i dostosowywać leczenie do aktualnych potrzeb.
