Światowy Dzień bez Tytoniu – jak rzucić palenie?

Każdego roku ok. 8 milionów osób umiera z powodu skutków palenia tytoniu, z czego aż 1,3 miliona to osoby niepalące, wdychające dym biernie. Problem narasta przez nowe formy uzależnienia, takie jak e-papierosy czy podgrzewacze tytoniu, po które coraz częściej sięga młode pokolenie. Z okazji Światowego Dnia bez Tytoniu chcemy pokazać, jakie pozytywne efekty zdrowotne i życiowe możesz osiągnąć podejmując decyzję o rzuceniu palenia.

Z tego artykułu dowiesz się…

1. Jaki jest cel Światowego Dnia bez Tytoniu.
2. Ile osób w Polsce i na świecie sięga po wyroby tytoniowe.
3. Co zawierają papierosy tradycyjne i e-papierosy.
4. Jakie są skutki zdrowotne palenia czynnego i biernego.
5. Jak palenie wpływa na portfel.
6. Co dzieje się z organizmem po rzuceniu palenia.
7. Jak wygląda proces rzucania palenia krok po kroku.
8. Z jakich form wsparcia możesz skorzystać i gdzie szukać pomocy.

Światowy Dzień bez Tytoniu z hasłem: ,,Demaskowanie atrakcyjności tytoniu"

Palenie tytoniu od lat stanowi poważne wyzwanie zdrowotne dla osób palących, ale także dla ich bliskich, społeczności i systemu ochrony zdrowia. W 1987 roku Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) ustanowiła Światowy Dzień bez Tytoniu, corocznie obchodzony 31 maja. Jego celem jest zwiększenie świadomości na temat szkodliwości palenia tytoniu oraz promowanie działań, które wspierają ograniczenie jego spożycia.

W odsłonie kampanii w 2025 roku tematem przewodnim jest ochrona młodych ludzi przed manipulacjami przemysłu tytoniowego i promocją nowych form nikotyny. Tegoroczne hasło brzmi: ,,Demaskowanie atrakcyjności tytoniu".

Z uwagi na rosnącą liczbę coraz młodszych osób uzależnionych, istotne staje się zaangażowanie rodziców, szkół, organizacji młodzieżowych i instytucji publicznych w ochronę dzieci i nastolatków przed uzależnieniem. Kluczowe jest zapewnienie dostępu do wiedzy, wsparcia i skutecznych narzędzi profilaktycznych. Udostępnienie tego raportu w środowiskach edukacyjnych i lokalnych społecznościach może być pierwszym krokiem w budowaniu świadomego i zdrowszego pokolenia, wolnego od dymu i uzależnień.

Palenie w liczbach – globalnie i w Polsce

Działania WHO oraz instytucji państwowych i prywatnych rozpowszechniają wiedzę dotyczącą konsekwencji palenia, ale pomimo rosnącej świadomości ryzyka wciąż liczba osób uzależnionych od nikotyny pozostaje na wysokim poziomie – zarówno na świecie, jak i w Polsce. Poznanie danych epidemiologicznych ułatwia zrozumienie skali problemu i opracowanie skutecznych działań profilaktycznych i leczniczych.

Używanie tytoniu w skali globalnej

Według danych WHO na świecie już ok. 1,25 miliarda dorosłych osób pali tytoń, co stanowi przeszło 22% światowej populacji. W grupie palaczy znajduje się więcej mężczyzn – 36,7%, a kobiety stanowią 7,8%. W skali ogólnej ok. 80% palaczy to mieszkańcy krajów o niskim i średnim dochodzie.

WHO alarmuje także o gwałtownym wzroście używania e-papierosów wśród dzieci i młodzieży. Szacuje się, że w populacji globalnej aż 37 milionów osób sięgających po niepalne wyroby nikotynowe to młodzi ludzie w wieku 13–15 lat. Ponadto dzieci używają e-papierosów częściej niż dorośli.

Używanie tytoniu w Polsce

W Polsce mamy już przeszło 8 milionów regularnych palaczy. W porównaniu do sytuacji na świecie, Polki sięgają po tytoń częściej (ok. 19%), chociaż wciąż to mężczyźni stanowią większość (ponad 25% palaczy).

Niepokojącą tendencję zauważa się również wśród polskiej młodzieży. Jak wskazują wyniki badań przeprowadzonych w szkołach podstawowych i średnich, publikowanych na portalu gov.pl, blisko połowa młodzieży szkolnej używa e-papierosów, a po tradycyjne papierosy sięga przeszło 11% uczniów. Odpowiedzi ankietowanych nieletnich potwierdzają, że to smak i zapach e-papierosów zachęcają ich do używania bezdymnych wyrobów tytoniowych. Około 20–30% nastolatków (13–15 lat) w Polsce używa e-papierosów, przy czym sięga po nie 25% dziewcząt i 21% chłopców.

Co trzeci uczeń zużywa jednorazowego e-papierosa w ciągu doby, a to jest równoznaczne z wypaleniem 3 paczek papierosów tradycyjnych.

Różnice w skali uzależnienia od tytoniu można zauważyć nie tylko na podstawie płci czy wieku, ale też miejsca zamieszkania palaczy. Liczba osób uzależnionych w poszczególnych województwach może wynikać z czynników społecznych, ekonomicznych, kulturowych czy efektywności lokalnie prowadzonych działań profilaktycznych. Poniższa infografika przedstawia poziom palenia tytoniu i używania wyrobów nikotynowych w polskich województwach.

Substancje szkodliwe w tradycyjnych i nowoczesnych papierosach

Dym papierosowy zawiera ok. 4000 różnych substancji chemicznych, z czego ponad 70 wykazuje działanie rakotwórcze, a ok. 40 jest szczególnie uznawanych za kancerogenne (rakotwórcze). Spośród powszechnie znanych trucizn dym tytoniowy zawiera m.in:

• Nikotynę – bezbarwna, brunatniejąca na powietrzu ciecz, silna trucizna i główny składnik uzależniający. Zawartość nikotyny w papierosie wynosi ok. 15–30 mg, z czego do organizmu trafia 10–30% tej ilości.

• Aceton (rozpuszczalnik organiczny).

• Kadm (metal ciężki, rakotwórczy).

• Naftyloamina (substancja rakotwórcza stosowana w przemyśle).

• Cyjanowodór (gaz trujący, używany m.in. w komorach gazowych).

• Piren (silnie trujący związek).

• Dodatkowo: polon, arsen, amoniak, formaldehyd, DDT, butan, benzen, ołów, rtęć.

E-papierosy i bezdymne wyroby nikotynowe (saszetki z nikotyną, podgrzewacze tytoniu), są reklamowane jako zdrowsza alternatywa dla papierosów tradycyjnych, jednak nadal niosą ze sobą zagrożenie dla zdrowia. Zawierają one nikotynę, która silnie uzależnia, działa na ośrodkowy układ nerwowy, mięsień sercowy i naczynia krwionośne, powodując skurcze naczyń. Podgrzewacze, chociaż nie powodują spalania tytoniu, to poprzez wzrost temperatury inicjują wydzielanie toksycznych i rakotwórczych substancji w nim zawartych.

Badania wykazują, że zarówno e-papierosy, jak i podgrzewacze tytoniu powodują krótkoterminowe zmiany w funkcjonowaniu układu sercowo-naczyniowego i oddechowego, choć nie zwiększają poziomu tlenku węgla tak, jak tradycyjne papierosy. Wywołują jednak natychmiastowe efekty zdrowotne – podnoszą tętno i ciśnienie krwi, wpływają na układ oddechowy, a ich działanie na organizm nie jest obojętne.

Ponadto rozwój nowotworów często jest procesem wieloletnim, a niepalne wyroby tytoniowe są dostępne na rynku stosunkowo krótko. Z uwagi na małą liczbę jakościowych badań i brak analiz wpływu e-papierosów na zdrowie po wielu latach używania, ich potencjalne działanie rakotwórcze nie jest jeszcze znane.

Skutki zdrowotne palenia czynnego i biernego

Regularne sięganie po papierosy i inne wyroby tytoniowe jest działaniem celowym, określanym jako palenie czynne (aktywne). Wynika ono z decyzji palacza, który używa takich produktów. Jednak na ekspozycję na dym tytoniowy szczególnie narażone są też osoby z bliskiego otoczenia palacza – te, które muszą wdychać szkodliwe substancje, mimo braku własnego udziału w paleniu.

Konsekwencje zdrowotne nałogowych palaczy (palenie czynne)

Nałogowe palenie zwiększa ryzyko wystąpienia wielu chorób, nie tylko w obrębie układu oddechowego. Są to przede wszystkim: 

• Choroby układu oddechowego – rozedma płuc, przewlekłe zapalenie oskrzeli, astma oskrzelowa, rozedma płuc, gruźlica, nowotwór płuc, rak jamy ustnej, języka, wargi, krtani, tchawicy.

• Choroby układu krążenia – choroba niedokrwienna serca, m.in. przewlekły zespół wieńcowy i ostre zespoły wieńcowe (np. zawał mięśnia sercowego), miażdżyca zarostowa kończyn dolnych, nadciśnienie tętnicze, tętniak aorty.

• Inne choroby: nowotwór nerki, rak pęcherza moczowego, przełyku, wrzody żołądka oraz dwunastnicy, przepukliny jelitowe, choroby oczu (zaćma, niedowidzenia, degeneracja plamki żółtej), impotencja, upośledzenie płodności.

• Wpływ na wygląd: wystąpienie nieświeżego oddechu, przebarwienia i pokrycie kamieniem zębów, przebarwienia paznokci, przyspieszenie procesów starzenia się skóry.

Osoby narażone na bierne palenie i ryzyko z nim związane

Spośród 8 milionów ludzi umierających rocznie z powodu konsekwencji wynikających z palenia, aż 1,3 miliona to osoby palące biernie, z czego większość (64%) stanowią kobiety, chociaż w skali ogólnej to mężczyźni częściej sięgają po papierosy. Na bierne palenie w domu narażonych jest również ok. 60% dzieci.

Dorośli bierni palacze są narażeni na zwiększone ryzyko udaru mózgu, raka płuc i piersi, choroby wieńcowej, przewlekłej obturacyjnej choroby płuc, astmy czy cukrzycy. Szczególne zagrożenie dotyczy również najmłodszych i kobiet w ciąży, u których bierne palenie zwiększa ryzyko m.in.:

• zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej,

• infekcji dolnych i górnych dróg oddechowych, infekcji ucha,

• cięższej astmy,

• uszkodzenia płodu,

• przedwczesnego porodu,

• niskiej masy urodzeniowej.

9% wszystkich przypadków chorób układu krążenia jest spowodowanych biernym paleniem.

Ryzyko powikłań tytoniowych a paczkolata

W analizach medycznych i badaniach populacyjnych często można spotkać się z pojęciem ,,paczkolata" (j. ang. pack-years). Służy ono do określenia intensywności palenia w czasie. Ustala się go mnożąc liczbę wypalanych paczek papierosów (20 sztuk) dziennie przez lata palenia. Wypalanie 1 paczki papierosów dziennie przez rok to jeden paczkorok. Z kolei wypalanie 2 paczek dziennie w ciągu roku oznacza 2 paczkolata. Tym samym przykładowo osoba paląca od 20 lat pół paczki dziennie ma 10 paczkolat, a sięgająca po 2 paczki w ciągu dnia i przez ten sam okres ma 40 paczkolat.

Im więcej paczkolat, tym większe ryzyko rozwoju poważnych chorób spowodowanych paleniem papierosów. Jeśli trudno jest Ci rzucić nałóg od razu, zacznij od ograniczenia liczby wypalanych sztuk. Może to przynieść mierzalne korzyści zdrowotne i ekonomiczne oraz ułatwić całkowite odstawienie palenia w późniejszym czasie, pozwalające cofnąć szkody wyrządzone przez nałóg.

Konsekwencje ekonomiczne nałogowego używania tytoniu

W 2023 r. sprzedaż jednorazowych e-papierosów w Polsce wyniosła około 100 mln sztuk, co stanowi gwałtowny wzrost z 32 mln rok wcześniej. W pierwszej połowie 2024 r. sprzedaż jednorazowych e-papierosów, podów i płynów do e-papierosów wzrosła o 21 proc. w porównaniu do analogicznego okresu ubiegłego roku. Jednocześnie producenci osiągnęli wartość sprzedaży sięgającą 1,36 mld zł — tak wynika z danych Centrum Monitorowania Rynku opublikowanych w dokumencie "Raport 2024. Stacje paliw – sprzedaż detaliczna". Szacuje się, że w 2025 roku rynek e-papierosów w Polsce wygeneruje przychód w wysokości 339,9 mln USD.

Średnio przeciętny palacz w Polsce wypala około 14,6 papierosa dziennie. Przeliczając na rok daje to ok. 5329 papierosów rocznie (14,6 × 365 dni). Przyjmując, że paczka kosztuje 20 zł, przecięty Polak przepala rocznie ok. 5,3 tys. zł. 

Co się dzieje z organizmem po rzuceniu palenia?

Proces regeneracji organizmu po zaprzestaniu palenia rozpoczyna się niemal natychmiast. Już po ok. 20 minutach Twoje tętno i ciśnienie krwi zacznie się normować. Po dwóch dobach zauważysz poprawę zmysłu smaku i węchu, po dwóch tygodniach lepszą wydolność oddechową, a po roku ograniczysz ryzyko choroby niedokrwiennej serca nawet o połowę. Poniższa infografika wizualizuje, jakie dokładnie korzyści zdrowotne przynosi rzucenie palenia w perspektywie różnego czasu.

Jak rzucić palenie – krok po kroku?

Rzucenie palenia to proces wymagający zaangażowania, ale jak najbardziej możliwy do zrealizowania. Miliony ludzi na świecie udowodniły, że można wyjść z nałogu – Ty również możesz to zrobić. Pamiętaj też, że nie jesteś w tym sam. Dostępne są sprawdzone strategie, narzędzia i metody wsparcia. Zacznij od podjęcia decyzji i opracuj plan rzucenia palenia, korzystając np. z metody STAR, zwizualizowanej na poniższej infografice.

Skorzystaj również ze wskazówek, jak rzucić palenie według WHO:

Gdzie szukać pomocy w rzuceniu palenia?

Ponad 60% z 1,25 miliarda użytkowników tytoniu na świecie (ponad 750 milionów ludzi) chce rzucić palenie, ale 70% nie ma dostępu do skutecznych metod wsparcia. Ta luka istnieje z powodu wyzwań, przed którymi stoją systemy opieki zdrowotnej, w tym ograniczeń zasobów. Jednocześnie osoby palące tytoń mają o 84% większą szansę na skuteczne rzucenie nałogu, jeżeli otrzymają kompleksową poradę od lekarza.

Pamiętaj, że możesz skorzystać również z wielu form wsparcia, takich jak np.:

Wśród palaczy, którzy są świadomi zagrożeń związanych z tytoniem, większość chce rzucić palenie. Poradnictwo i leki mogą ponad dwukrotnie zwiększyć szanse użytkownika tytoniu na skuteczne rzucenie nałogu. Poproś lekarza o pomoc osobiście lub podczas teleporady. Może on wskazać odpowiednie produkty dostępne bez recepty lub w razie potrzeby wystawić e-receptę na leki wydawane z przepisu lekarza.

Profilaktyka zdrowotna dla wieloletnich palaczy

Wiedz, że możesz skorzystać z bezpłatnych badań profilaktycznych skierowanych do palaczy. Realizowany jest m.in. program profilaktyki chorób odtytoniowych, w tym przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) w 53 miejscach w Polsce. Brakuje natomiast świadczeniodawców, którzy realizowaliby to przedsięwzięcie w województwach łódzkim, podkarpackim, podlaskim i opolskim. Innymi przedsięwzięciami Ministerstwa Zdrowia są m.in.:

• Programy profilaktyki przewlekłej obturacyjnej choroby płuc,

• Programy profilaktyki raka płuc,

• Programy profilaktyki chorób układu krążenia (CHUK),

• Programy profilaktyki pierwotnej i wczesnego wykrywania nowotworów głowy i szyi.

Informacje o aktualnie realizowanych badaniach i kryteriach kwalifikowania się do nich znajdziesz na stronie rządowej: https://pacjent.gov.pl/archiwum/2022/palisz-skorzystaj-z-bezplatnych-badan.

Światowy dzień bez papierosa – podsumowanie

WHO podkreśla, że marketing wyrobów tytoniowych skutecznie oddziałuje na coraz młodsze społeczeństwo. Z uwagi na dużą liczbę pacjentów odczuwających negatywne skutki zdrowotne i środowiskowe palenia tytoniu oraz używania wyrobów nikotynowych, a także rosnącą liczbę osób uzależnionych od e-papierosów, saszetek nikotynowych czy podgrzewaczy tytoniu, szczególnie istotne jest promowanie wiedzy i działań prewencyjnych. Światowy Dzień bez Tytoniu to doskonała okazja, aby przypomnieć, że każda próba rzucenia palenia ma sens – niezależnie od wieku, lat palenia czy wcześniejszych nieudanych prób. Edukacja, wsparcie bliskich i dostęp do profesjonalnej pomocy zwiększają szansę na skuteczne i trwałe zerwanie z nałogiem. Rzucenie palenia nie musi być samotną walką – są miejsca, ludzie i programy oferujące pomoc.

Najczęściej zadawane pytania

Jak rzucić palenie?

Ile nikotyny ma papieros?

Czy e-papieros jest szkodliwy?

Czy istnieją tabletki na rzucenie palenia?

Jaki jest najprostszy sposób na rzucenie palenia?

Jakie są etapy oczyszczania organizmu po rzuceniu palenia?

Główne wnioski

1. Palenie to nadal poważny problem zdrowia publicznego – zarówno w Polsce, jak i na świecie. W naszym kraju pali regularnie ponad 8 mln osób.
2. Zagrożenie nie dotyczy tylko klasycznych papierosów. WHO ostrzega przed e-papierosami, podgrzewaczami i saszetkami nikotynowymi, które szczególnie przyciągają młodzież.
3. Bierne palenie zabija – co roku odpowiada za setki tysięcy zgonów, także wśród dzieci i kobiet w ciąży.
4. Organizm regeneruje się szybciej, niż się wydaje. Już po 20 minutach od odstawienia papierosa spada tętno, a po 12 miesiącach ryzyko choroby niedokrwiennej serca maleje o połowę.
5. Skuteczna pomoc jest dostępna, ale zbyt mało osób o niej wie. W Polsce działają poradnie antynikotynowe, programy profilaktyczne oraz infolinię.
6. Rzucenie palenia jest możliwe. WHO, lekarze i pacjenci mają jasne wytyczne, jak się do tego przygotować – warto z nich korzystać.