Dobry powód na zwolnienie lekarskie (L4) – co warto wiedzieć?

W 2024 roku lekarze wystawili ponad 21,9 milionów zwolnień lekarskich z tytułu choroby własnej. To pokazuje, że L4 nie jest rzadkością ani przywilejem, ale narzędziem ochrony zdrowia, z którego regularnie korzystają miliony pracowników. Zwolnienie lekarskie to oficjalny dokument medyczny, potwierdzający, że stan zdrowia pacjenta oznacza czasową niezdolność do pracy. Mimo to wiele osób wciąż nie wie, kiedy uzyskanie L4 jest uzasadnione. Czy wystarczy przeziębienie? Zatrucie? A może przewlekły stres? Kiedy warto zgłosić się do lekarza, by otrzymać zwolnienie lekarskie?

Z tego artykułu dowiesz się…

1. Jakie są najczęstsze przyczyny zwolnień lekarskich i co może być uznane za dobry powód na zwolnienie lekarskie.
2. Dlaczego o wystawieniu L4 decyduje lekarz, a nie pacjent – i co oznacza „niezdolność do pracy”.
3. Jak wygląda uzyskanie L4 oraz co warto powiedzieć podczas konsultacji lekarskiej.
4. Co widzi pracodawca na zwolnieniu lekarskim, a co pozostaje poufne.
5. Ile trwa zwolnienie lekarskie, kto wypłaca zasiłek chorobowy i kiedy ZUS może skontrolować pracownika.
6. Jakie są zasady przebywania na L4 i czego nie robić, by nie stracić prawa do świadczenia.

Zwolnienie lekarskie L4 – kto może wystawić i na jakiej podstawie?

Zwolnienie lekarskie (L4) to dokument medyczny, który potwierdza czasową niezdolność do pracy z powodu stanu zdrowia pacjenta. Może je wystawić wyłącznie lekarz – nie ma możliwości, by pacjent sam zdecydował o potrzebie L4. Specjalista bierze pod uwagę nie tylko objawy fizyczne, ale także kondycję psychiczną i wpływ zgłaszanych trudności na możliwość wykonywania obowiązków zawodowych.

Na decyzję o wydaniu zaświadczenia mogą wpływać m.in.:

• ogólny stan pacjenta (np. osłabienie, gorączka, ból);

• przebieg i historia choroby;

• ryzyko przeniesienia zakażenia na innych pracowników;

• bezpieczeństwo pracy – szczególnie w zawodach fizycznych lub wymagających koncentracji;

• zgłaszane objawy psychiczne, problemy ze snem, koncentracją, oznaki wypalenia.

Nie ma znaczenia, czy pacjent zgłasza się do lekarza osobiście, czy przez internet. Elektroniczne zwolnienie lekarskie (e-ZLA) można otrzymać również podczas telekonsultacji – o ile lekarz uzna, że przeprowadzony wywiad pozwala na taką decyzję.

Teleporada może wystarczyć w przypadku:

• dobrze kontrolowanych i stabilnych chorób przewlekłych (np. nadciśnienia, cukrzycy); 

• łagodnych objawów związanych z lekkim przeziębieniem, zatruciem pokarmowym, bez potrzeby badania fizykalnego.

Konsultacja stacjonarna jest konieczna:

• gdy stan pacjenta wymaga badania fizykalnego, np. osłuchiwania, palpacji, pobrania krwi, prześwietlenia, pomiaru ciśnienia lub tętna;

• w nagłych, zaostrzonych stanach chorobowych – zwłaszcza gdy istnieje ryzyko dla życia lub konieczność szybkiej diagnostyki (tu może być potrzebna wizyta na SOR lub w izbie przyjęć);

• gdy występują objawy skórne (wysypki, zmiany alergiczne), które trzeba zobaczyć i ocenić bezpośrednio.

W praktyce oznacza to, że jeśli dolegliwości wymagają nie tylko rozmowy, ale też badania (np. osłuchanie płuc, zbadanie węzłów chłonnych, oszacowanie wyglądu zmian skórnych), lekarz będzie zalecać wizytę stacjonarną, nawet jeśli początkowo pacjent kontaktuje się online. Tylko wtedy można realnie przesądzić o wydaniu e‑ZLA.

Jaka może być długość zwolnienia chorobowego?  

Lekarz może wystawić L4 na okres odpowiadający przewidywanemu czasowi potrzebnemu na powrót do zdrowia – zgodnie z rozpoznaniem i oceną stanu pacjenta. To, jak długo trwa zwolnienie, zależy m.in. od rodzaju choroby, przebiegu leczenia i charakteru pracy, którą wykonuje chory.

W praktyce długość zwolnienia może się znacząco różnić – np.:

• w przypadku infekcji sezonowej (np. grypy) – zwykle wystawiane jest L4 na 5–7 dni;

• po zabiegu chirurgicznym – konieczne może być dłuższe zwolnienie, nawet kilka tygodni;

• w sytuacji zaburzeń psychicznych – lekarz może zdecydować o L4 na 14 dni lub dłużej, z możliwością przedłużenia.

Przeczytaj również: Na ile dni opłaca się brać zwolnienie lekarskie? Jak zaplanować L4?

Według danych Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, w 2023 roku średnia długość zwolnienia lekarskiego wynosiła około 11 dni. Średnio ubezpieczeni spędzali w ciągu całego roku na zwolnieniach ponad 33 dni. W porównaniu z poprzednim rokiem wzrosła liczba krótkich zwolnień: wystawiono 9,3 mln zwolnień do 5 dni, w tym 1,4 mln zwolnień jednodniowych. 

Pacjent nie musi wiedzieć, czy i na jak długo „należy mu się” L4 – wystarczy rzetelnie opisać objawy. Reszta należy do lekarza.

Lista uzasadnionych sytuacji zdrowotnych, w których przysługuje zwolnienie lekarskie

Nie każda choroba wymaga zwolnienia, ale jeśli objawy uniemożliwiają wykonywanie pracy – fizycznie lub psychicznie – lekarz może uznać, że wystawienie L4 jest uzasadnione. 

Do najczęstszych przyczyn zwolnień lekarskich należą:

• choroby zakaźne i sezonowe infekcje – grypa, angina, COVID-19;

• problemy z układem pokarmowym – zatrucia pokarmowe, wirusowe zapalenie żołądka;

• choroby układu kostno-stawowego i mięśniowego, urazy – rwa kulszowa, bóle kręgosłupa, przeciążenia, złamania, skręcenia;

• zaburzenia psychiczne – depresja, nerwica, wypalenie zawodowe, lęki;

• ciąża i okres połogu – zarówno powikłania ciąży, jak i ochrona zdrowia matki oraz dziecka (L4 z powodu ciąży oznaczone jest specjalnym kodem B);

• choroby przewlekłe w fazie zaostrzenia – astma, cukrzyca, choroby serca, nadciśnienie, migreny;

• stan po zabiegach chirurgicznych i hospitalizacji – związany z regeneracją i ograniczeniami pooperacyjnymi.

Zwolnienie lekarskie może obejmować nie tylko okres samej choroby, ale również rekonwalescencję – np. po infekcji lub intensywnym leczeniu, kiedy organizm potrzebuje jeszcze kilku dni na odzyskanie pełnej sprawności. Powód zwolnienia lekarskiego może być różny – decyzja zawsze zależy od oceny lekarza i stanu zdrowia pacjenta. To dlatego nie ma jednego „wzorca” choroby, który automatycznie oznacza prawo do L4.

Zaburzenia psychiczne i „niewidoczne” objawy – kiedy L4 przysługuje?

Nie każda choroba objawia się gorączką czy kaszlem. Zaburzenia psychiczne i objawy psychosomatyczne również mogą być podstawą do uzyskania L4, jeśli lekarz stwierdzi, że z ich powodu pacjent nie jest zdolny do pracy.

Do najczęstszych, „niewidocznych” przyczyn zwolnienia lekarskiego należą:

• przewlekły stres – długotrwałe napięcie, obniżona odporność, rozdrażnienie;

• wypalenie zawodowe – brak motywacji, problemy ze snem, wyczerpanie emocjonalne;

• zaburzenia lękowe i depresyjne – trudności z koncentracją, brak energii, zaburzenia nastroju;

• bezsenność – pogorszenie funkcji poznawczych, senność w ciągu dnia, ryzyko błędów w pracy;

• dolegliwości psychosomatyczne – napięciowe bóle głowy, ucisk w klatce piersiowej, dolegliwości żołądkowe bez podłoża somatycznego, ale związane np. z nierozpoznanymi zaburzeniami lękowymi, napięciem emocjonalnym.

Zaburzenia psychiczne to realne schorzenia, które lekarz bierze pod uwagę przy ocenie zdolności do pracy. Pacjent nie musi „wyglądać na chorego”, by uzyskać zwolnienie lekarskie.

Zwolnienie z powodu zaburzeń psychicznych najczęściej wystawia lekarz psychiatra – ma on odpowiednie narzędzia diagnostyczne i kompetencje do oceny stanu psychicznego. Inni lekarze, jak internista czy lekarz POZ, mogą także wystawić L4, ale w praktyce robią to tylko w wyjątkowych sytuacjach lub na krótki czas, zanim pacjent trafi do psychiatry.

Jak rozmawiać z lekarzem, gdy objawy utrudniają pracę i potrzebne jest L4?

Uzyskanie zwolnienia lekarskiego – zarówno podczas wizyty stacjonarnej, jak i przez internet – zawsze zaczyna się od rozmowy z lekarzem. To, co powiesz, ma znaczenie. Nie chodzi o przekonywanie czy sugerowanie diagnozy, ale o rzetelny opis stanu zdrowia.

Lekarz wystawia L4 tylko wtedy, gdy na podstawie wywiadu uzna, że stan zdrowia pacjenta oznacza niezdolność do pracy. Dlatego tak ważne jest, by nie bagatelizować objawów ani nie próbować „zgadywać”, co lekarz chce usłyszeć. Twoim zadaniem jest mówić szczerze – ocena należy do specjalisty.

Podczas konsultacji – także tej online – warto:

• opisać wszystkie objawy, nawet te, które wydają się „drobne”;

• powiedzieć, od kiedy się utrzymują i jak się zmieniają;

• zaznaczyć, jak wpływają na wykonywanie pracy – np. utrudniają koncentrację, powodują ból przy ruchu, wywołują lęk;

• wspomnieć o wcześniejszych epizodach, leczeniu lub podobnych dolegliwościach w przeszłości;

• przekazać informacje o stosowanych lekach, aktualnych chorobach przewlekłych, przebytej infekcji itp.;

• przygotować dokumentację, np. wyniki badań, wypisy ze szpitala, listę leków.

Szczera rozmowa to nie tylko pomoc dla lekarza, ale także zabezpieczenie dla Ciebie jako pracownika. Na podstawie dokładnego opisu lekarz może nie tylko wystawić L4, ale także zalecić badania, zmianę leczenia czy skierowanie do specjalisty.

Nie wstydź się mówić również o psychice. Zaburzenia lękowe, przewlekły stres czy brak snu to tak samo ważne objawy jak gorączka czy ból – i mogą wpływać na Twoją zdolność do pracy.

Przykład z życia: historia Anny – szczerość, która pomogła uzyskać właściwą pomoc

Anna, 34-letnia specjalistka ds. marketingu, przez wiele miesięcy czuła się coraz gorzej. Miała trudności z koncentracją, była rozdrażniona, ciągle czuła się zmęczona, a mimo to w nocy długo nie mogła zasnąć. Każde kolejne zadanie w pracy wydawało jej się ponad siły. Mimo to nie chciała „przesadzać” – obawiała się, że lekarz uzna jej objawy za niewystarczające, by wziąć zwolnienie lekarskie.

Podczas wizyty u internisty, przy okazji prośby o skierowanie na badania profilaktyczne, zdecydowała się jednak powiedzieć wszystko: jak długo trwa obniżony nastrój, jak wygląda jej dzień pracy, co ją wyczerpuje najbardziej, i że od dawna nie czuje radości ani sensu w tym, co robi. Lekarz uważnie jej wysłuchał i zamiast wystawić zwolnienie od razu, zalecił jej konsultację psychiatryczną. Psychiatra podczas wywiadu rozpoznał symptomy wypalenia zawodowego i wystawił L4 na czas leczenia.

Gdyby Anna przemilczała część objawów albo ograniczyła się do stwierdzenia „jestem zmęczona”, mogłaby nie otrzymać odpowiedniej pomocy. To właśnie szczerość i szczegółowość opisu zaważyły o trafnej diagnozie i realnym wsparciu.

Przeczytaj również: L4 od psychiatry

Czego nie robić na L4 – jak nie stracić prawa do zasiłku?

Zwolnienie lekarskie to nie czas wolny – to okres, w którym pacjent powinien regenerować siły i dochodzić do zdrowia. Przebywając na L4, masz nie tylko prawa, ale też obowiązki. Ich naruszenie może skutkować utratą zasiłku chorobowego, a nawet konsekwencjami zawodowymi.

Czego nie wolno robić podczas zwolnienia lekarskiego?

• podejmować pracy zarobkowej – także dorywczo lub „na czarno”;

• prowadzić działalności gospodarczej, jeśli została zawieszona wyłącznie na czas L4;

• wykonywać remontów, przeprowadzek, ciężkich prac domowych;

• wyjeżdżać bez uzasadnienia poza miejsce pobytu wskazane w zwolnieniu;

• publikować w mediach społecznościowych aktywności, które podważają zasadność zwolnienia.

Każde zwolnienie, w tym zwolnienie lekarskie online, musi zawierać aktualny adres pobytu pacjenta w trakcie niezdolności do pracy – szczególnie jeśli różni się on od tego, który widnieje w dokumentacji medycznej lub systemie PUE. 

Właśnie dlatego wszelkie wyjazdy – nawet krótkie – powinny być uzasadnione i wcześniej zgłoszone.

Kod choroby a sposób wykorzystania zwolnienia

Elektroniczne zwolnienie lekarskie (e-ZLA) trafia automatycznie do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych, a stamtąd – do systemu pracodawcy. Na zwolnieniu, oprócz danych pracownika pracodawca widzi kod choroby (np. B – ciąża, D – gruźlica, E – choroba zakaźna, która rozwija się dłużej niż 14 dni lub choroba, której objawy ujawniają się po upływie 14 dni). Oprócz tego dokument zawiera tryb przebywania (czy chory może chodzić) i okres zwolnienia. Pracodawca nie ma natomiast dostępu do informacji o diagnozie ani numeru statystycznego choroby – te dane są objęte tajemnicą medyczną.

Kluczowe znaczenie przy ocenie, czy sposób spędzania L4 jest zgodny z celem leczenia, ma właśnie oznaczenie zalecanego trybu przebywania:

• „1” – pacjent powinien leżeć – dotyczy to przypadków, gdy stan zdrowia wymaga odpoczynku w pozycji leżącej lub ograniczenia aktywności do minimum;

• „2” – pacjent może chodzić – nie oznacza pełnej swobody, lecz możliwość poruszania się w zakresie niezbędnym do codziennego funkcjonowania (np. wyjście do apteki), przy jednoczesnym obowiązku unikania wysiłku, pracy czy podróży rekreacyjnych.

Zarówno ZUS, jak i pracodawca mają prawo sprawdzić, czy pacjent wykorzystuje zwolnienie zgodnie z zaleceniami. W razie nieprawidłowości ZUS może wstrzymać wypłatę zasiłku chorobowego lub zażądać jego zwrotu. Pracodawca może z kolei wszcząć kontrolę wewnętrzną, a w skrajnych przypadkach – rozwiązać umowę z winy pracownika.

Od stycznia 2025 roku ZUS zyskał nowe uprawnienia kontrolne. Inspektorzy mogą przeprowadzać niezapowiedziane wizyty nie tylko w miejscu zamieszkania pracownika, ale także w lokalizacjach związanych z działalnością gospodarczą czy innych miejscach, jeśli okaże się to pomocne w ustaleniu, czy pracownik faktycznie choruje.

W 2023 roku ZUS przeprowadził ponad 461 tys. kontroli zwolnień lekarskich. W efekcie wstrzymano wypłaty zasiłków na łączną kwotę 177 mln zł. 

Dobry powód na zwolnienie lekarskie – podsumowanie

Zwolnienie lekarskie (L4) to dokument medyczny, który potwierdza, że stan zdrowia pacjenta oznacza czasową niezdolność do pracy. Wystawia je lekarz – po przeprowadzeniu wywiadu i ocenie, czy pacjent może bezpiecznie wykonywać swoje obowiązki. To nie forma odpoczynku, ale element leczenia i ochrony zdrowia.

Warto wiedzieć, że możliwe jest uzyskanie L4 online i znać sytuacje, w których takie zwolnienie przysługuje. Pomaga to podjąć odpowiedzialną decyzję i bez wstydu skonsultować się z lekarzem.

Najczęściej zadawane pytania

Ile kosztuje L4?

Czy można uzyskać L4 wstecznie?

Czy można zwolnić pracownika na L4?

Czy L4 online jest ważne jak stacjonarne?

Jaki jest dobry powód na zwolnienie lekarskie?

Czy pracodawca widzi powód zwolnienia lekarskiego?

Co najlepiej powiedzieć lekarzowi, żeby dostać L4?

Jak długo można przebywać na zwolnieniu lekarskim?

Czy pracodawca musi znać powód zwolnienia lekarskiego?

Przeczytaj również: Czy lekarz może wystawić zwolnienie lekarskie wstecz? Wszystko, co musisz wiedzieć

Główne wnioski

1. L4 wystawiane jest na podstawie stanu zdrowia pacjenta – fizycznego lub psychicznego.
2. Powodem zwolnienia lekarskiego może być infekcja, uraz, choroba przewlekła lub problemy psychiczne.
3. Zwolnienie można otrzymać także podczas konsultacji online – lekarz ma identycznie uprawnienia jak w gabinecie, a L4 online ma taką samą moc.
4. O uzyskaniu L4 decyduje wyłącznie lekarz – pacjent nie musi zgłaszać konkretnej diagnozy, tylko opisać objawy.
5. Pracodawca nie widzi szczegółowej diagnozy ani kodu choroby – te informacje są poufne.
6. Długość zwolnienia zależy od rodzaju choroby – średnio wynosi około 11 dni, ale może być krótsze lub dłuższe.
7. W czasie L4 nie wolno podejmować pracy zarobkowej ani działań sprzecznych z celem zwolnienia.
8. ZUS i pracodawca mogą skontrolować sposób wykorzystania zwolnienia – w razie nadużycia możliwe są konsekwencje.