Astma to przewlekła choroba układu oddechowego, która przybiera różne postacie – od alergicznej po wysiłkową czy zawodową. Część pacjentów wciąż używa określenia „dychawica oskrzelowa”, czyli dawnej nazwy astmy oskrzelowej. W tym artykule wyjaśniamy, czym różnią się rodzaje astmy, jakie dają objawy i jak wygląda ich leczenie.
Przeczytaj również:
Dlaczego astma ma różne postacie?
Astma to przewlekła choroba zapalna dróg oddechowych, która nie zawsze przebiega w taki sam sposób. Choć u podstaw leży stan zapalny oskrzeli, u różnych pacjentów inne są przyczyny, czynniki wyzwalające objawy i przebieg choroby. U jednych duszność nasila się po wysiłku, u innych – po kontakcie z alergenem lub w nocy. Dlatego lekarze wyróżniają różne rodzaje astmy – dzięki temu łatwiej określić, co wywołuje objawy, jak będzie rozwijać się choroba i jakie leczenie przyniesie najlepszy efekt. Podział pomaga nie tylko w postawieniu trafnej diagnozy, ale też w kontrolowaniu objawów i zapobieganiu ich zaostrzeniom.
Rodzaje astmy – jak je rozpoznać i czym się różnią?
Astma nie jest jedną, jednorodną chorobą – to wiele różnych postaci, które mogą mieć odmienne przyczyny, objawy i przebieg. W praktyce klinicznej stosuje się kilka klasyfikacji astmy: według mechanizmu (np. alergiczna, niealergiczna), czynników wyzwalających (np. wysiłek fizyczny, leki), czy stopnia nasilenia objawów. Choć nie ma jednej oficjalnej, sztywnej listy rodzajów astmy, ten podział ułatwia lekarzom rozpoznanie astmy i dobranie właściwego leczenia. To także sposób, by pacjent lepiej zrozumiał, czym jest astma w jego indywidualnym przypadku.
Astma alergiczna i atopowa
To najczęstsza postać astmy u dzieci i młodych dorosłych. Objawy pojawiają się po kontakcie z alergenem – najczęściej pyłkami, roztoczami kurzu domowego, sierścią zwierząt czy pleśnią. Astma atopowa to szczególna forma o podłożu genetycznym. Obie często współistnieją z innymi chorobami alergicznymi, jak nieżyt nosa czy atopowe zapalenie skóry.
Astma niealergiczna
Rozwija się niezależnie od alergii. Objawy wywołują czynniki drażniące takie jak dym papierosowy, zanieczyszczenia powietrza, infekcje, zimne powietrze czy silny stres. Zazwyczaj pojawia się u dorosłych i bywa trudniejsza do kontrolowania. Często wiąże się z przewlekłym zapaleniem dróg oddechowych.
Astma mieszana
Łączy cechy astmy alergicznej i niealergicznej – u jednego pacjenta objawy mogą nasilać zarówno alergeny, jak i czynniki drażniące. To jedna z częstszych postaci u dorosłych. Taki typ choroby jest bardziej złożony i wymaga indywidualnego podejścia do leczenia oraz unikania wielu wyzwalaczy jednocześnie.
Astma zawodowa wywołana warunkami pracy
Ten rodzaj astmy pojawia się lub nasila pod wpływem czynników obecnych w miejscu pracy, np. chemikaliów, pyłów, dymów czy lateksu. Objawy zwykle ustępują po opuszczeniu środowiska zawodowego, ale przy dłuższej ekspozycji mogą się utrwalić. Szczególnie narażeni są pracownicy przemysłu, rolnictwa, służby zdrowia czy piekarze.
Astma wysiłkowa
Charakterystyczna dla niej jest duszność, kaszel i świszczący oddech pojawiające się po wysiłku fizycznym, zwłaszcza przy zimnym powietrzu lub bez odpowiedniej rozgrzewki. Choć objawy przypominają zwykłą zadyszkę, mechanizm ich powstawania jest inny i wymaga leczenia jak każda inna postać astmy.
Astma aspirynowa
Ten typ rozwija się po zażyciu niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak aspiryna czy ibuprofen. Objawy obejmują duszność, kaszel, świsty, a często też nieżyt nosa i polipy nosa. Astma aspirynowa może prowadzić do poważnych napadów, dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie astmy i unikanie określonych leków.
Inne postacie astmy – od sporadycznej do ciężkiej
Poza klasyfikacją przyczynową, astmę dzieli się też według częstości i nasilenia objawów. Wyróżniamy:
astmę sporadyczną – objawy pojawiają się rzadko, np. przy infekcjach lub silnym wysiłku,
astmę łagodną przewlekłą – objawy kilka razy w tygodniu, zwykle łagodne,
astmę umiarkowaną przewlekłą – objawy codzienne, często zakłócające sen i aktywność,
astmę ciężką przewlekłą – trudna do opanowania, wymaga intensywnego leczenia, często lekami biologicznymi.
Dla pacjenta to oznacza, że nawet jeśli choruje na astmę, jego przypadek może znacząco różnić się od innych – zarówno pod względem objawów, jak i leczenia.
Astma oskrzelowa – najczęstsza postać astmy
Astma oskrzelowa to najczęściej rozpoznawana forma astmy – dotyczy zarówno dzieci, jak i dorosłych. W medycynie jest to główny termin opisujący przewlekłą chorobę zapalną dróg oddechowych, której objawy obejmują napadową duszność, kaszel, świszczący oddech i uczucie ucisku w klatce piersiowej. U niektórych pacjentów do dziś funkcjonuje też określenie dychawica oskrzelowa – to dawna, potoczna nazwa tej samej choroby.
To właśnie pod pojęciem astmy oskrzelowej mieszczą się różne postacie astmy, takie jak astma aspirynowa, alergiczna czy astma wysiłkowa. Leczenie, przyczyny i wyzwalacze objawów nieco się różnią, ale mechanizm choroby – czyli przewlekły stan zapalny w oskrzelach – pozostaje wspólny.
Więcej o objawach, diagnostyce i leczeniu tej postaci znajdziesz w artykule: Astma oskrzelowa – objawy, przyczyny i leczenie
Astma alergiczna i atopowa – gdy winne są alergeny
Astma alergiczna to najczęstsza postać astmy, szczególnie u dzieci i młodych dorosłych. Jej objawy są wywoływane przez kontakt z alergenem – czyli substancją, która u osób uczulonych powoduje nadmierną reakcję układu odpornościowego. Do najczęstszych alergenów należą pyłki roślin, roztocza kurzu domowego, sierść zwierząt domowych, pleśnie i zarodniki grzybów.
Typowe objawy to kaszel, duszność, świszczący oddech i ucisk w klatce piersiowej, które nasilają się bezpośrednio po ekspozycji na alergen. Często występują też objawy towarzyszące – jak nieżyt nosa, swędzenie oczu czy kichanie. Wiele osób z astmą alergiczną cierpi równocześnie na inne choroby alergiczne, takie jak katar sienny, alergiczne zapalenie spojówek czy atopowe zapalenie skóry.
Z kolei astma atopowa to szczególna odmiana astmy alergicznej, której cechą charakterystyczną jest genetyczna skłonność do alergii. Osoby z atopią mają zwiększoną reaktywność układu odpornościowego i często chorują na więcej niż jedną chorobę alergiczną. Astma atopowa często pojawia się już w dzieciństwie i może utrzymywać się przez całe życie, choć u niektórych dzieci objawy z czasem ustępują.
Astma alergiczna odpowiada za około 80% przypadków astmy u dzieci i blisko połowę u dorosłych. Jej leczenie opiera się przede wszystkim na unikaniu kontaktu z alergenami, stosowaniu leków przeciwzapalnych i wziewnych sterydów oraz – w niektórych przypadkach – na immunoterapii alergenowej (odczulaniu).
Szczegółowy opis objawów, leczenia i domowego wsparcia znajdziesz w osobnym artykule: Astma alergiczna – objawy, leczenie i domowe sposoby wspomagania
Astma dziecięca – specyfika u najmłodszych
Astma u dzieci może przebiegać inaczej niż u dorosłych, a jej rozpoznanie bywa trudniejsze – zwłaszcza w wieku niemowlęcym. Objawy są często niespecyficzne i mogą przypominać inne choroby układu oddechowego. U starszych dzieci typowe są nocny kaszel, świszczący oddech, duszność po wysiłku (np. bieganiu), a także częste infekcje i uczucie ucisku w klatce piersiowej.
U niemowląt sygnałem alarmowym mogą być: trudności w oddychaniu przy płaczu lub karmieniu, przyspieszony oddech, świsty, a także sinienie wokół ust podczas duszności.
Ważne
Problemy z przybieraniem na masie czy zahamowanie wzrastania również mogą wskazywać na zaburzenia układu oddechowego – w tym kontekście ważne jest także wykluczenie mukowiscydozy, która może dawać podobne objawy.
Diagnoza astmy dziecięcej jest trudna, ponieważ:
małe dzieci nie potrafią dokładnie opisać swoich objawów,
spirometrię wykonuje się dopiero od około 6. roku życia,
objawy bywają zmienne i zależą od wieku, infekcji czy kontaktu z alergenami.
U większości dzieci astma ma charakter alergiczny – u 80% z nich współwystępuje alergia. Dlatego ważne jest wczesne rozpoznanie, monitorowanie objawów i odpowiednio dobrane leczenie, które pozwala kontrolować chorobę i ograniczać jej wpływ na codzienne funkcjonowanie dziecka.
Więcej informacji znajdziesz w artykule: Astma oskrzelowa u dzieci – objawy, diagnostyka i leczenie
Astma wysiłkowa – duszność po aktywności fizycznej
Astma wysiłkowa to szczególna postać astmy oskrzelowej, w której objawy pojawiają się w trakcie lub krótko po wysiłku fizycznym. Głównym mechanizmem jest odwracalny skurcz oskrzeli wywołany zwiększonym tempem oddychania, zwłaszcza przy suchym lub zimnym powietrzu. W odróżnieniu od zwykłej zadyszki, która pojawia się podczas aktywności i ustępuje bez dalszych dolegliwości, w astmie wysiłkowej objawy zaczynają się 5–10 minut po zakończeniu aktywności i mają wyraźny związek z reakcją zapalną w drogach oddechowych.
Typowe objawy to:
suchy, męczący kaszel,
świszczący oddech,
uczucie ucisku w klatce piersiowej,
duszność i płytki oddech,
czasami także zawroty głowy lub uczucie osłabienia.
Objawy zwykle ustępują po kilku minutach odpoczynku lub po zastosowaniu leków wziewnych rozszerzających oskrzela.
Jak rozpoznać astmę wysiłkową?
Rozpoznanie potwierdza się na podstawie spirometrii – badania mierzącego objętości i przepływ powietrza w płucach. W przypadku podejrzenia astmy wysiłkowej wykonuje się test wysiłkowy: pacjent ćwiczy na bieżni lub rowerze, a lekarz mierzy parametry oddechowe przed wysiłkiem i kilka minut po nim. Jeśli po wysiłku następuje spadek FEV1 (objętości wydechowej w pierwszej sekundzie), a następnie poprawa po podaniu leku rozkurczowego – potwierdza to obturację oskrzeli typową dla tej postaci astmy.
Uzupełniająco stosuje się także testy prowokacyjne (np. z metacholiną), które sprawdzają nadreaktywność oskrzeli.
Leczenie astmy wysiłkowej
Leczenie zależy od częstości i nasilenia objawów. Podstawę terapii stanowią leki kontrolujące (np. wziewne glikokortykosteroidy) stosowane regularnie. Oprócz tego stosuje się leki doraźne (np. krótko działające beta2-mimetyki – SABA) przed planowanym wysiłkiem. W razie potrzeby, osobom z częstymi epizodami lekarz może przepisać także preparaty łączone (GKS + LABA).
Profilaktyka i aktywność fizyczna
Osoby z astmą wysiłkową nie muszą rezygnować ze sportu – wręcz przeciwnie, regularna aktywność może poprawić kondycję układu oddechowego, o ile objawy są dobrze kontrolowane.
W profilaktyce istotne jest wykonanie rozgrzewki przed treningiem, unikanie ćwiczeń w zimnym lub zanieczyszczonym powietrzu i stosowanie zaleconego przez lekarza inhalatora doraźnego przed wysiłkiem.
Leczenie i odpowiednia diagnostyka pozwalają na aktywne, bezpieczne życie. Wielu zawodowych sportowców z powodzeniem radzi sobie z tą postacią choroby.
Astma aspirynowa – gdy leki wywołują objawy
Astma aspirynowa to szczególna postać astmy, w której objawy wywołuje stosowanie popularnych leków przeciwzapalnych – przede wszystkim aspiryny i innych niesteroidowych leków przeciwzapalnych (NLPZ), takich jak ibuprofen czy ketoprofen. Choroba ta jest powiązana z zaburzeniami metabolizmu kwasu arachidonowego, co prowadzi do nadprodukcji leukotrienów – substancji wywołujących skurcz oskrzeli i zapalny stan dróg oddechowych.
Objawy astmy aspirynowej pojawiają się zazwyczaj od kilku minut do kilku godzin po zażyciu leku i obejmują:
duszność,
świszczący oddech,
kaszel i ucisk w klatce piersiowej,
często również objawy nieżytu nosa (zatkany nos, wodnisty katar, kichanie) oraz łzawienie oczu.
W cięższych przypadkach może dojść do gwałtownego napadu astmy, a nawet do reakcji anafilaktycznej.
Charakterystycznym elementem tej postaci choroby jest tzw. triada aspirynowa, obejmująca:
astmę aspirynową,
przewlekły nieżyt nosa z polipami,
nadwrażliwość na NLPZ.
Choroba najczęściej występuje u osób dorosłych, głównie kobiet w wieku 30–50 lat. Szacuje się, że około 5–10% dorosłych pacjentów z astmą cierpi na astmę aspirynową. Co ważne – objawy mogą wystąpić także po miejscowym zastosowaniu leków (np. maści z NLPZ).
Rozpoznanie i leczenie
Rozpoznanie opiera się na dokładnym wywiadzie – lekarz analizuje, czy objawy pojawiają się po zażyciu konkretnego leku. W wybranych przypadkach wykonuje się testy prowokacyjne pod ścisłą kontrolą specjalisty. W leczeniu najważniejsze jest:
całkowite unikanie NLPZ,
stosowanie leków kontrolujących astmę (wziewne glikokortykosteroidy, leki przeciwleukotrienowe),
leczenie towarzyszącego nieżytu nosa i polipów,
w niektórych przypadkach – desensytyzacja aspirynowa (odczulanie), wykonywana w warunkach szpitalnych.
Dla bezpieczeństwa pacjenta kluczowe jest poinformowanie lekarzy i farmaceutów o nadwrażliwości na NLPZ. Alternatywą w leczeniu bólu może być paracetamol (w odpowiednich dawkach).
Inne rodzaje astmy
Oprócz najczęściej omawianych typów – jak astma alergiczna, wysiłkowa czy zawodowa – istnieją także inne, mniej znane, ale równie ważne postacie astmy. Ich przebieg, nasilenie objawów oraz sposób leczenia mogą się znacząco różnić.
Dla lekarzy ten podział pomaga dobrać odpowiednią terapię, a dla pacjenta – lepiej zrozumieć, na czym polega jego konkretny przypadek astmy.
Umów teleporadę z lekarzem
Oszczędź czas i zadbaj o swoje zdrowie bez wychodzenia z domu. Porozmawiaj z lekarzem przez telefon, otrzymaj diagnozę i zalecenia – szybko i bezpiecznie.
Astma niealergiczna (idiopatyczna)
Występuje najczęściej u dorosłych i nie ma związku z alergenami. Objawy wywołują drażniące czynniki środowiskowe, takie jak zanieczyszczenia powietrza, dym tytoniowy, infekcje, zmiany temperatury czy stres. Objawy są podobne do astmy alergicznej, ale zwykle mają cięższy przebieg i trudniej poddają się leczeniu. Kluczowe jest tu ograniczenie kontaktu z czynnikami drażniącymi.
Astma sporadyczna (epizodyczna)
To najłagodniejsza postać astmy. Objawy – takie jak kaszel, duszność, świszczący oddech – pojawiają się rzadko, zwykle mniej niż dwa razy w tygodniu i nie występują nocą. Leczenie ogranicza się najczęściej do doraźnych leków rozszerzających oskrzela.
Astma łagodna przewlekła
Objawy występują częściej niż w postaci sporadycznej – kilka razy w tygodniu, ale nie codziennie. Mogą pojawiać się niewielkie ograniczenia w aktywności fizycznej. W leczeniu stosuje się niskie dawki wziewnych glikokortykosteroidów oraz leki doraźne.
Astma umiarkowana przewlekła
W tej postaci objawy są codzienne, często występują też napady nocne. Pacjenci mogą mieć trudności z wysiłkiem i jakością snu. Wymaga intensywniejszej terapii, często z użyciem LABA (długodziałających beta2-mimetyków) oraz wyższych dawek sterydów wziewnych.
Astma ciężka przewlekła
To najbardziej wymagająca postać choroby. Objawy utrzymują się mimo stosowania pełnego leczenia, a pacjent doświadcza znacznych ograniczeń w codziennym funkcjonowaniu. W terapii stosuje się leki biologiczne (np. omalizumab, mepolizumab), a także sterydy ogólnoustrojowe.
Astma nocna
Objawy pojawiają się lub nasilają w nocy – prowadzą do zaburzeń snu, zmęczenia w ciągu dnia i pogorszenia jakości życia. Nocne objawy mogą wskazywać na niedostateczną kontrolę choroby i wymagają modyfikacji leczenia.
Astma mieszana
To forma łącząca cechy astmy alergicznej i niealergicznej. U takich pacjentów objawy mogą być wyzwalane przez wiele różnych czynników, a choroba bywa trudna do sklasyfikowania. Wymaga indywidualnego podejścia i dokładnej oceny przyczyn zaostrzeń.
Leczenie astmy – jak dobrać terapię do postaci choroby?
Chociaż istnieje wiele rodzajów astmy, podejście do leczenia zawsze wymaga indywidualnego dopasowania. Terapia zależy od typu choroby, nasilenia objawów i ogólnego stanu zdrowia pacjenta.
Celem leczenia nie jest wyłącznie łagodzenie dolegliwości, ale przede wszystkim kontrola astmy i zapobieganie jej zaostrzeniom.
Większość osób chorych na astmę stosuje:
leki kontrolujące (najczęściej wziewne glikokortykosteroidy) przyjmowane regularnie,
leki doraźne (np. krótko działające beta2-mimetyki – SABA) używane w razie nagłego napadu duszności.
W niektórych przypadkach konieczne jest włączenie leków dodatkowych – np. przeciwzapalnych, przeciwleukotrienowych lub biologicznych. Lekarz dobiera terapię na podstawie rozpoznania astmy, jej przyczyny, przebiegu i reakcji na wcześniejsze leczenie.
Więcej na ten temat w artykule: Leki na astmę - które stosuje się najczęściej?
Regularność i monitorowanie
Wielu pacjentów po złagodzeniu objawów ma tendencję do odstawiania leków – to błąd. Astma to choroba przewlekła, która wymaga ciągłego leczenia i kontroli. Nawet jeśli objawy ustępują, stan zapalny w drogach oddechowych może się utrzymywać i prowadzić do zaostrzeń. Dlatego tak ważne jest regularne przyjmowanie leków zgodnie z zaleceniami lekarza, chodzenie na wizyty kontrolne i monitorowanie objawów, a także unikanie samodzielnego zmieniania dawkowania leków.
Astma – leczenie w praktyce
W Polsce osoby chore na astmę mogą uzyskać receptę na leki:
podczas wizyty stacjonarnej w poradni POZ lub u pulmonologa,
w ramach teleporady – bez wychodzenia z domu,
za pośrednictwem platform telemedycznych, takich jak KlikLekarz.
Dzięki temu można szybko uzyskać e-receptę na leki wziewne i uniknąć przerw w terapii – co ma ogromne znaczenie w profilaktyce napadów astmy i poważniejszych powikłań, takich jak hospitalizacje czy trwałe uszkodzenie oskrzeli.
Dobrze prowadzona terapia astmy to nie tylko leki – to także edukacja, wsparcie lekarza i uważne obserwowanie reakcji organizmu na leczenie.
Podsumowanie
Astma jest chorobą dróg oddechowych, która charakteryzuje się występowaniem objawów takich jak duszność, kaszel i świszczący oddech, wynikających z ograniczonego przepływu powietrza w drogach oddechowych. W zależności od przyczyn astmy i czynników wyzwalających, przebieg astmy może być łagodny, umiarkowany lub ciężki. U części pacjentów rozwija się stopniowo – sprzyjają temu czynniki genetyczne, alergie, infekcje oraz zanieczyszczenia. Wraz ze wzrostem zachorowań na astmę, rośnie potrzeba wczesnego rozpoznawania różnych postaci tej choroby.
Objawy astmy oskrzelowej mogą naśladować inne choroby dolnych dróg oddechowych, dlatego tak ważna jest prawidłowa diagnostyka – w tym próba rozkurczowa, która pomaga ustalić, czy mamy do czynienia z odwracalnym skurczem oskrzeli. Nieleczona astma może prowadzić do pogorszenia objawów choroby, częstszych zaostrzeń i nagłego ataku astmy.
Właściwie dobrane leczenie astmy oskrzelowej poprawia jakość życia i pozwala ograniczyć ryzyko objawów niepożądanych, ale wymaga systematyczności – bo choć astmę można dobrze kontrolować, to nadal jest to choroba, która trwa do końca życia. Wczesne działanie w kierunku astmy pozwala skutecznie przeciwdziałać jej konsekwencjom i poprawić komfort życia osób, które na astmę chorują.
Najczęściej zadawane pytania
Główne wnioski
- Astma to ogólne określenie dla różnych postaci choroby, które mogą różnić się objawami, przyczynami i przebiegiem.
- Każda postać astmy wymaga indywidualnej oceny i leczenia – inne podejście stosuje się np. przy astmie wysiłkowej, a inne przy astmie zawodowej.
- Nieleczona lub źle kontrolowana astma może prowadzić do poważnych powikłań i zaostrzeniu astmy – w tym nagłych ataków duszności.
- Skuteczne leczenie astmy opiera się na wczesnym rozpoznaniu, ocenie nasilenia i regularnym stosowaniu leków.
- Przewlekłe zapalenie dróg oddechowych to mechanizm wspólny dla większości postaci – dlatego kontrola stanu zapalnego błony śluzowej oskrzeli ma kluczowe znaczenie.
- Astma jest przewlekłą chorobą, ale możliwą do opanowania – osoby chore mogą normalnie funkcjonować, jeśli przestrzegają zaleceń lekarskich.
- W przypadku podejrzenia astmy warto skonsultować się z lekarzem – diagnozę można rozpocząć także online, np. poprzez teleporadę w KlikLekarz, a receptę na leczenie uzyskać dzięki e-recepcie.
