W 2023 roku choroby tarczycy były trzecim najczęściej zgłaszanym schorzeniem w ogólnopolskim badaniu GUS – wskazało je 8,1% respondentów. Coraz częściej okazuje się, że objawy przypisywane stresowi, przemęczeniu czy zmianom wieku wynikają z zaburzeń funkcjonowania tego gruczołu. Zrozumienie roli tarczycy i jej wpływu na organizm pomaga szybciej zareagować i zdecydować, kiedy warto wykonać badania.
Czym jest tarczyca, gdzie jest w ciele?
Tarczyca to gruczoł dokrewny, który odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji wielu procesów w organizmie. Co to znaczy, że jest dokrewny? To taki rodzaj gruczołu, który produkuje hormony i uwalnia je bezpośrednio do krwi. Dzięki temu mogą one szybko docierać do różnych narządów i wpływać na ich działanie.
Wiele osób zastanawia się, czy ich wypukłość na szyi to właśnie tarczyca. Gdzie jest dokładnie? Gruczoł znajduje się w dolnej części szyi – częściowo na chrząstce krtani, a jego płaty obejmują z obu stron chrząstki tchawicy. U niektórych osób rzeczywiście można wyczuć tarczycę pod palcami, zwłaszcza przy przełykaniu lub odchyleniu głowy. Ma ona charakterystyczny kształt przypominający motyla – składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. To bardzo charakterystyczny układ, który często pojawia się w ilustracjach medycznych.
Tarczyca to gruczoł dokrewny, który odgrywa bardzo ważną rolę w regulacji wielu procesów w organizmie. Co to znaczy, że jest dokrewny? To taki rodzaj gruczołu, który produkuje hormony i uwalnia je bezpośrednio do krwi. Dzięki temu mogą one szybko docierać do różnych narządów i wpływać na ich działanie.
Wiele osób zastanawia się, czy ich wypukłość na szyi to właśnie tarczyca. Gdzie jest dokładnie? Gruczoł znajduje się w dolnej części szyi – częściowo na chrząstce krtani, a jego płaty obejmują z obu stron chrząstki tchawicy. U niektórych osób rzeczywiście można wyczuć tarczycę pod palcami, zwłaszcza przy przełykaniu lub odchyleniu głowy. Ma ona charakterystyczny kształt przypominający motyla – składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią. To bardzo charakterystyczny układ, który często pojawia się w ilustracjach medycznych.
Średni rozmiar tarczycy zależy od płci, wieku, a także stanu fizjologicznego – np. w ciąży jej objętość może się naturalnie zwiększać. U dorosłych objętość tarczycy wynosi zwykle od 10 do 25 ml, a jej masa – około 20–30 gramów. To tyle, co dwie łyżeczki cukru.
Wewnątrz tarczycy znajdują się tysiące pęcherzyków – małych struktur, które magazynują materiał potrzebny do produkcji hormonów. Na tylnej powierzchni każdego płata tarczycy znajdują się również przytarczyce – zwykle cztery małe gruczoły wielkości ziarnka ryżu, które regulują poziom wapnia we krwi. Choć są oddzielnym układem hormonalnym, ich bliskie położenie sprawia, że często wspomina się o nich razem z tarczycą.
Warto wiedzieć, że tarczyca zaczyna działać już w życiu płodowym i jest aktywna przez całe życie. Jej prawidłowe funkcjonowanie ma wpływ m.in. na rozwój mózgu, metabolizm, temperaturę ciała i poziom energii.
Jakie hormony produkuje tarczyca?
Choć tarczyca to niewielki gruczoł, pełni funkcję hormonalnego centrum dowodzenia. Wytwarza substancje, które wpływają na szybkość spalania kalorii, rytm serca, temperaturę ciała, nastrój, a nawet poziom wapnia we krwi. Najważniejsze hormony produkowane przez tarczycę to T4 (tyroksyna), T3 (trójjodotyronina) i kalcytonina.
T4 – tyroksyna: magazyn energii
T4, czyli tyroksyna, to główny hormon wytwarzany przez tarczycę. Zawiera cztery atomy jodu – stąd jego nazwa. Choć sam w sobie nie działa zbyt aktywnie, odgrywa istotną rolę jako tzw. prohormon. Oznacza to, że w tkankach – głównie w wątrobie i nerkach – ulega przekształceniu w silniej działającą formę: T3.
Można powiedzieć, że T4 to coś w rodzaju „gotowego półproduktu”, który organizm uruchamia w razie potrzeby. Badania poziomu TSH, a następnie T4 i jego wolnej frakcji (FT4) są podstawą w ocenie funkcji gruczołu – pomagają zdiagnozować niedoczynność lub nadczynność tarczycy.
T3 – trójjodotyronina: regulator tempa życia
T3, czyli trójjodotyronina, zawiera trzy atomy jodu i to właśnie ten hormon działa bezpośrednio na komórki organizmu. Reguluje tempo przemiany materii, czyli określa, jak szybko ciało zużywa energię. Im więcej T3, tym intensywniej pracują nasze narządy – serce bije szybciej, rośnie temperatura ciała, a mózg funkcjonuje sprawniej.
Zbyt niski poziom T3 to jak spowolniony tryb działania – pojawia się ospałość, marznięcie, przyrost masy ciała. Z kolei nadmiar może powodować niepokój, pocenie się, bezsenność i spadek wagi mimo apetytu.
Kalcytonina – cichy strażnik wapnia
Kalcytonina to mniej znany hormon tarczycy, ale pełni ważną rolę w utrzymywaniu równowagi wapnia we krwi. Jest produkowana przez komórki “C”, czyli inne niż komórki pęcherzykowe odpowiedzialne za pozostałe hormony tarczycy. Jej głównym zadaniem jest hamowanie uwalniania wapnia z kości, dzięki czemu chroni organizm przed jego nadmiarem we krwi.
W praktyce klinicznej kalcytonina bywa wykorzystywana jako marker nowotworowy – jej znacznie podwyższony poziom może wskazywać na rzadkiego, ale agresywnego raka tarczycy zwanego rakiem rdzeniastym. Dlatego oznaczenie kalcytoniny wykonuje się m.in. u osób z podejrzeniem guza w obrębie tego gruczołu.
Jak działa oś: TRH – TSH – hormony tarczycy
Produkcja hormonów tarczycy nie odbywa się przypadkowo. Cały proces sterowany jest przez tzw. oś podwzgórze–przysadka–tarczyca. W skrócie:
podwzgórze wydziela TRH (hormon uwalniający tyreotropinę),
TRH pobudza przysadkę mózgową do produkcji TSH (hormonu tyreotropowego),
TSH z kolei „daje sygnał” tarczycy, aby wytworzyła T4 i T3,
gdy poziom hormonów tarczycy wzrasta, przysadka obniża wydzielanie TSH – to tzw. sprzężenie zwrotne, dzięki któremu organizm utrzymuje równowagę.
Dlaczego jod jest tak ważny?
Aby tarczyca mogła wytwarzać T3 i T4, potrzebuje jodu. To pierwiastek, który musimy dostarczać z dietą – organizm sam go nie produkuje.
W Polsce przez wiele lat niedobór jodu był poważnym problemem zdrowotnym – szczególnie na terenach górskich, gdzie naturalna zawartość jodu w glebie i wodzie jest bardzo niska. Efektem były m.in. przypadki powiększonej tarczycy, tzw. wola endemicznego. Sytuację poprawiło wprowadzenie obowiązkowego jodowania soli kuchennej w 1997 roku. Dla porównania: częstotliwość występowania wola u dzieci szkolnych w 1994 r. wynosiła 92,6%, w 1999 r. – 18, 5%, a w 2010 r. – 15,8%.
Zapotrzebowanie na jod różni się w zależności od wieku i stanu fizjologicznego.
Ważne
Dorosła osoba potrzebuje około 150 mikrogramów jodu dziennie, natomiast kobiety w ciąży i karmiące – nawet 250 mikrogramów.
Niedobór jodu w diecie może prowadzić do zaburzeń w produkcji hormonów, obniżenia ich stężenia we krwi, powiększenia objętości tarczycy i rozwoju niedoczynności. U dzieci może zaburzać rozwój mózgu, a u dorosłych – wpływać na samopoczucie, metabolizm i odporność.
Jakie funkcje pełni tarczyca, za co odpowiada?
Hormony tarczycy regulują wiele procesów w organizmie, dlatego nawet niewielkie zaburzenia w ich produkcji mogą prowadzić do wyraźnych zmian w samopoczuciu.
Jak hormony tarczycy wpływają na metabolizm i masę ciała?
Tarczyca reguluje tempo przemiany materii. Jeśli produkuje zbyt mało hormonów (niedoczynność tarczycy), metabolizm zwalnia – organizm spala mniej energii, przez co łatwiej przybiera się na wadze. Badania pokazują, że objawy tarczycy takie jak spadek energii i zwiększenie masy ciała mogą pojawić się już przy łagodnej niedoczynności, często nawet przy stężeniu TSH powyżej normy.
W nadczynności tarczycy organizm przechodzi z kolei w tryb „wysokich obrotów”: obserwuje się zwiększone zużycie kalorii, utratę wagi – nawet pomimo apetytu – i przyspieszenie tętna.
Przeczytaj również: Jakie są różnice między niedoczynnością a nadczynnością tarczycy?
Działanie tarczycy na temperaturę ciała i energię
Hormony tarczycy pomagają utrzymać prawidłową temperaturę ciała. Osoby z niedoczynnością często skarżą się na uczucie zimna, nawet przy normalnej pogodzie. Brakuje im też energii – pojawia się zmęczenie, senność, spowolnienie. W nadczynności tarczycy jest odwrotnie – nadmierne pocenie się, uczucie gorąca i trudności w zasypianiu to jedne z jej najczęstszych objawów. Symptomy te bywają często mylone z zespołem przewlekłego zmęczenia lub menopauzą.
Wpływ tarczycy na serce i układ krążenia
Hormony tarczycy działają pobudzająco na serce. Ich nadmiar może powodować kołatanie serca, a nawet zaburzenia rytmu – w tym migotanie przedsionków. Niedobór z kolei prowadzi do zwolnienia akcji serca i spadku ciśnienia krwi. W obu przypadkach warto skonsultować się z lekarzem, zwłaszcza jeśli te objawy chorej tarczycy się utrzymują.
Tarczyca a układ nerwowy i samopoczucie psychiczne
Zbyt niski poziom hormonów tarczycy może powodować spowolnienie myślenia, trudności z koncentracją, apatię i obniżenie nastroju. Nadmiar z kolei często wywołuje niepokój, drażliwość i bezsenność. Objawy te bywają czasem mylone z zaburzeniami lękowymi lub depresją – dlatego warto ocenić stężenie hormonów tarczycy, gdy pojawiają się takie dolegliwości.
Hormony tarczycy a płodność i cykl miesiączkowy
Hormony tarczycy wpływają na cały układ rozrodczy. W przypadku niedoczynności tarczycy może dojść do nieregularnych lub bardzo bolesnych menstruacji, słabszego libido, a także trudności z zajściem w ciążę. U kobiet z Hashimoto i niedoczynnością ryzyko zaburzeń płodności jest wyższe – dotyczy do 15% kobiet w wieku rozrodczym. Również nadczynność tarczycy prowadzi do nieregularności cyklu i problemów z płodnością.
Przeczytaj również: Miesiączka – cykl menstruacyjny, zaburzenia i jak sobie radzić
Rola hormonów tarczycy w rozwoju dziecka
U dzieci hormony tarczycy odpowiadają m.in. za wzrost i dojrzewanie układu nerwowego. Ich niedobór może prowadzić do opóźnienia rozwoju fizycznego i intelektualnego. Dlatego funkcjonowanie tarczycy u kobiet w ciąży i niemowląt powinno być regularnie monitorowane – niedoczynność wykryta wcześnie daje się skutecznie leczyć.
Chora tarczyca – objawy, które mogą sugerować problemy z tarczycą
Zaburzenia funkcji tarczycy często zaczynają się od subtelnych, niespecyficznych sygnałów – takich, które łatwo przypisać przemęczeniu, stresowi czy zmianom hormonalnym. Z tego powodu choroby tarczycy bywają długo niezauważone, a objawy mogą obejmować wiele różnych aspektów zdrowia.
Niespecyficzne objawy problemów z hormonami tarczycy
Objawami chorób tarczycy mogą być m.in.:
przewlekłe zmęczenie, brak energii,
wahania masy ciała bez zmiany diety,
zwiększona wrażliwość na zimno lub gorąco,
sucha skóra, łamliwe włosy, wypadanie włosów,
zaburzenia nastroju, w tym obniżony nastrój, drażliwość lub niepokój,
trudności z koncentracją, tzw. mgła mózgowa,
nieregularne miesiączki lub ich zanik.
Takie objawy nie muszą od razu oznaczać choroby tarczycy, ale ich obecność może być sygnałem, że warto przyjrzeć się działaniu gruczołu tarczowego.
Kiedy objawy mogą sugerować chorobę Hashimoto?
Autoimmunologiczne zapalenie tarczycy – czyli choroba Hashimoto – rozwija się stopniowo i często przez długi czas nie daje jednoznacznych sygnałów. Może objawiać się stopniowym spadkiem energii, pogorszeniem nastroju, obniżoną tolerancją na zimno czy spowolnieniem myślenia. U niektórych osób dochodzi też do powiększenia tarczycy – niebolesnego, ale wyczuwalnego jako „gula” w szyi.
W odróżnieniu od typowej niedoczynności tarczycy, Hashimoto charakteryzuje się obecnością przeciwciał przeciwtarczycowych (np. anty-TPO, anty-TG) i może przebiegać z okresami naprzemiennej nadczynności i niedoczynności. U niektórych pacjentów w początkowej fazie choroby obserwuje się objawy typowe dla nadczynności: nerwowość, kołatanie serca, utratę wagi. To efekt uwalniania dużych ilości hormonów z uszkodzonych komórek gruczołu. Z czasem, gdy dochodzi do zniszczenia miąższu tarczycy, rozwija się trwały niedobór hormonów tarczycy.
Jakie badania tarczycy warto wykonać przy objawach?
Podstawowym badaniem, od którego zwykle zaczyna się diagnostykę, jest oznaczenie poziomu TSH – to hormon przysadki mózgowej, który „steruje” pracą tarczycy. Jeśli wynik odbiega od normy, lekarz zleca dodatkowe oznaczenia: FT3, FT4 oraz przeciwciała przeciwtarczycowe (np. anty-TPO). Z kolei palpacyjne badanie tarczycy (badanie dotykiem) pozwala lekarzowi ocenić strukturę tarczycy i wykryć guzy lub powiększenie. W razie wątpliwości wykonuje się też USG tarczycy, które pozwala ocenić jej wielkość, strukturę i obecność ewentualnych zmian.
Kiedy warto udać się do lekarza przy podejrzeniu choroby tarczycy?
Nie wszystkie objawy zaburzeń hormonalnych wymagają natychmiastowej interwencji, ale są sytuacje, w których warto skonsultować się z lekarzem, zamiast dłużej czekać. Tarczyca może przez długi czas subtelnie „dawać znać”, że coś jest nie tak – wystarczy ją uważnie obserwować.
Umów teleporadę z lekarzem
Oszczędź czas i zadbaj o swoje zdrowie bez wychodzenia z domu. Porozmawiaj z lekarzem przez telefon, otrzymaj diagnozę i zalecenia – szybko i bezpiecznie.
Objawy, które nie mijają mimo odpoczynku
Jeśli zauważysz u siebie przewlekłe zmęczenie, problemy z koncentracją, zmienność nastroju czy przyrost masy ciała bez wyraźnego powodu – może to sugerować zaburzenia funkcji tarczycy. Nawet łagodne objawy, które utrzymują się przez kilka miesięcy, warto zweryfikować badaniem hormonów tarczycy w krwi. Diagnoza polega wtedy na oznaczeniu TSH – podstawowego markera – a w razie potrzeby na dalszych analizach FT3/FT4 i przeciwciał. Wyniki możesz skonsultować z lekarzem online, bez konieczności wychodzenia z domu.
Zmiany w wyglądzie szyi – kiedy zrobić USG tarczycy
Widoczne powiększenie szyi, obecność wyczuwalnego pod palcami guzka, uczucie „guli w gardle”, trudność w przełykaniu lub mówieniu, a także chrypka – to objawy, które powinny skłonić do wykonania USG tarczycy. Takie badanie jest nieinwazyjne, szybkie i pomaga ocenić, czy gruczoł nie jest powiększony albo czy nie ma w nim guzków wymagających dalszej diagnostyki.
Przeczytaj również: Powiększona tarczyca – czy to zawsze powód do niepokoju?
Badanie hormonów tarczycy. Co oznacza nieprawidłowy poziom TSH?
Nieprawidłowy poziom TSH, nawet bez objawów, może wskazywać na początek problemów z funkcjonowaniem tarczycy:
TSH powyżej normy sugeruje niedoczynność tarczycy – gdy TSH przekracza 10 mIU/L, wprowadzane są leki na niedoczynność tarczycy (najczęściej lewotyroksyna), zgodnie z wytycznymi organizacji ATA (American Thyroid Association);
TSH poniżej normy może wskazywać na nadczynność tarczycy – stan, w którym tarczyca wytwarza za dużo hormonów.
Przeczytaj również: Kiedy poziom TSH jest niebezpieczny?
Lekarz na podstawie wyników zleca dodatkowe badania (FT3, FT4, przeciwciała), aby określić, z jakim typem zaburzenia mamy do czynienia.
Tarczyca a problemy z płodnością, libido i cyklem
Jeśli cykle miesiączkowe są nieregularne, miesiączki zanikają lub pojawiają się trudności z zajściem w ciążę – warto sprawdzić pracę tarczycy. Gruczoł ten reguluje m.in. gospodarkę estrogenową i progesteronową, a jego zaburzenia mogą wpływać zarówno na płodność, jak i libido. Badania są szczególnie zalecane kobietom, u których w rodzinie występowały choroby autoimmunologiczne lub tarczycowe.
Hashimoto, niedoczynność tarczycy, nadczynność tarczycy – kiedy podejrzewać i co dalej?
Jeśli występują objawy takie jak wahania masy, zaburzenia nastroju, uczucie zimna, czy problemy z koncentracją, a poziom TSH z krwi odbiega od normy, lekarz może podejrzewać jedną z najczęstszych chorób tarczycy: niedoczynność, nadczynność lub chorobę Hashimoto. W takiej sytuacji pierwszym krokiem jest zazwyczaj konsultacja internistyczna – to właśnie internista najczęściej zleca podstawowe badania i rozpoczyna diagnostykę.
Przeczytaj również: Lekarz pierwszego kontaktu – kto to jest i kiedy warto skorzystać z jego pomocy?
Diagnozowanie chorób tarczycy polega na ocenie poziomu hormonów tarczycy w krwi (TSH, FT3, FT4), przeciwciał (anty-TPO, anty-TG), a także badaniu ultrasonograficznym (USG), które pozwala ocenić strukturę gruczołu i obecność ewentualnych zmian, np. guzków.
W przypadku niejednoznacznych wyników, planowania ciąży, znacznych zmian w USG lub podejrzenia bardziej złożonych zaburzeń hormonalnych, internista może skierować pacjenta do endokrynologa – specjalisty zajmującego się gospodarką hormonalną i leczeniem chorób tarczycy.
Leczenie choroby zależy od jej typu i stopnia zaawansowania:
w niedoczynności tarczycy stosuje się hormonalną terapię zastępczą – najczęściej w postaci lewotyroksyny, czyli syntetycznego hormonu T4,
w nadczynności tarczycy leczenie może obejmować leki przeciwtarczycowe, terapię radiojodem lub – w niektórych przypadkach – leczenie operacyjne,
w przypadku choroby Hashimoto leczenie skupia się na wyrównaniu poziomu hormonów i kontroli stanu zapalnego, jeśli powoduje objawy.
Ważne jest, by nie zwlekać z konsultacją lekarską – nawet łagodne objawy mogą wskazywać na zaburzenia, które z czasem się nasilą.
Regularna kontrola poziomu TSH i ocena funkcji tarczycy to kluczowy element profilaktyki zdrowotnej, zwłaszcza u kobiet po 30. roku życia.
Podsumowanie
Tarczyca jest jednym z najbardziej istotnych gruczołów w ludzkim ciele. Składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią i znajduje się u podstawy szyi. Zdrowa tarczyca wytwarza hormony T3 i T4, które regulują podstawowe funkcje organizmu – od tempa metabolizmu, przez temperaturę ciała, po działanie układu nerwowego i sercowo-naczyniowego. Objawy zaburzeń jej pracy mogą być niespecyficzne, dlatego w przypadku długotrwałego zmęczenia, problemów z wagą lub nastrojem warto rozważyć diagnostykę w kierunku chorób tarczycy. Oceniając funkcję tarczycy należy uwzględnić zarówno badania laboratoryjne, jak i obrazowe, aby skutecznie wykryć i leczyć ewentualne nieprawidłowości.
Najczęściej zadawane pytania
Główne wnioski
- Tarczyca to mały gruczoł zlokalizowany u podstawy szyi, ale jej działanie wpływa na wiele funkcji organizmu.
- Tarczyca składa się z dwóch płatów połączonych cieśnią i otacza tchawicę z przodu szyi.
- Produkcja hormonów tarczycy jest regulowana przez hormon TSH wydzielany przez przysadkę mózgową.
- Wpływ tarczycy może mieć znaczenie dla metabolizmu, temperatury ciała, pracy serca, nastroju i płodności.
- Wzrost masy ciała, zmęczenie lub zaburzenia nastroju mogą być objawami, których przyczyna wynika z nieprawidłowej pracy tarczycy.
- U części pacjentów choroby tarczycy obserwuje się dopiero po latach, dlatego warto znać ich niespecyficzne objawy.
- Wczesna diagnostyka i leczenie zaburzeń tarczycy może mieć kluczowe znaczenie dla poprawy jakości życia.
