Światowy Dzień Krwiodawcy – dlaczego warto być dawcą krwi?

Oddając jednostkę krwi za każdym razem możesz uratować życie nawet 3 osobom, przy okazji zyskując dodatkowe 2 dni wolnego od pracy czy nauki. W Polsce i na świecie transfuzji potrzebuje średnio 1 na 10 pacjentów hospitalizowanych. Każda grupa krwi potrzebna jest co minutę – nie można jej wyprodukować, ale można się nią podzielić, mając realny wpływ na zdrowie i życie innych. Ten raport powstał z okazji Światowego Dnia Krwiodawcy i zawiera wszystko, co warto wiedzieć o oddawaniu krwi – od faktów po praktyczne instrukcje.

Z tego artykułu dowiesz się…

1. Dlaczego Światowy Dzień Krwiodawcy jest tak ważny.
2. Komu krew może uratować życie i dlaczego jest niezastąpiona.
3. Dlaczego wszystkie grupy krwi są niezbędne.
4. Dlaczego krwi wciąż brakuje.
5. Jak wyglądają statystyki dawców pod względem płci, wieku i regionu.
6. Kto może oddać krew i w jakich przypadkach jest to niewskazane.
7. Jak się przygotować do oddania krwi i jakie są zalecenia po donacji.
8. Jak wygląda proces oddawania krwi krok po kroku.
9. Gdzie oddać krew i dlaczego warto to zrobić.
10. Jakie przywileje przysługują Krwiodawcy.

14 czerwca 2025 obchodzimy Światowy Dzień Krwiodawcy 

W celu zwrócenia uwagi na całoroczne zapotrzebowanie na krew, w 2004 roku Światowa Organizacja Zdrowia (j. ang. World Health Organization, WHO) ustanowiła Światowy Dzień Krwiodawcy (j. ang. World Blood Donor Day). Święto obchodzone jest 14 czerwca, na pamiątkę urodzin austriackiego lekarza Karla Landsteinera, który w 1901 r. odkrył grupy krwi, a w 1930 r. otrzymał za to Nagrodę Nobla. 

W 2024 celebrowaliśmy 20. rocznicę święta dawstwa krwi. W tym roku kampania przebiega pod hasłem „Daj krew, daj nadzieję: razem ratujemy życie”. To doskonała okazja, aby podkreślić, że krwiodawstwo ma znaczenie globalne i solidarne. Ten raport poświęcony jest nie tylko przypomnieniu znaczenia święta obchodzonego 14 czerwca, ale przede wszystkim promowaniu edukacji i budowania świadomości o roli krwiodawstwa w społeczności.

Jednocześnie deficyt zapasów krwi od lat stanowi wyzwanie dla systemu zdrowia, pacjentów oraz ich rodzin. Aby krwi wystarczało dla każdego, kto jej potrzebuje, konieczne jest jej regularne oddawanie przez dawców.

Dzięki zaangażowaniu Międzynarodowej Federacji Towarzystw Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca oraz innych organizacji wspierających systemy krwiodawstwa na świecie, w ostatnich latach coraz więcej osób decyduje się na pomoc. W 2023r. 640,2 tys. osób oddało krew. Pobrano 1 501,4 tys. donacji krwi i jej składników, czyli o 74,2 tys. (5,2%!) więcej niż w roku poprzednim. Średnio w naszym w kraju na 10 tys. ludności przypadało ok. 170 krwiodawców.

Działania na rzecz promowania krwiodawstwa mają sens i stanowią ważny element profilaktyki zdrowotnej, zarówno dla osób oddających krew i potrzebujących jej podania – często dawcy stają się niespodziewanie biorcami. Udostępnianie tego raportu w środowiskach medycznych, edukacyjnych i lokalnych społecznościach może być istotnym elementem budowania świadomości potrzeby dzielenia się najcenniejszym, darmowym lekiem – krwią.

Czym jest krwiodawstwo i dlaczego krew jest tak potrzebna?

Krwiodawstwo to dobrowolne, bezpłatne oddanie krwi przez osobę zdrową w celu ratowania zdrowia lub życia innych. Krew oddaje się w całości, w formie osocza lub jej składników. Jest ona przechowywana i przez określony czas gotowa do podania osobie potrzebującej.

Komu krew może uratować zdrowie i życie?

Jednorazowo można oddać jednostkę o objętości 450 ml pełnej krwi, co trwa zaledwie 5–10 minut. Już taka ilość daje szansę na wsparcie nawet 3 osób, a w przypadku regularnego, honorowego oddawania krwi mamy możliwość uratowania nawet kilkunastu istnień rocznie. Krew jest potrzebna codziennie – do operacji, porodów, leczenia nowotworów, anemii, chorób przewlekłych, urazów, oparzeń i wielu innych przypadków. Niektórzy potrzebują transfuzji stale, inni po wypadkach. Jedna osoba może podzielić się tym lekiem nawet kilkanaście razy w roku.

Dlaczego krew jest niezastąpiona?

Trwają badania nad produktami syntetycznymi, które mogłyby zastąpić naturalną krew pobieraną od człowieka. Obecnie jednak nie ma możliwości, aby była ona wyprodukowana w warunkach laboratoryjnych. Można ją zdobyć tylko od dobrowolnego dawcy, dlatego tak ważne jest wspieranie systemu krwiodawstwa i krwiolecznictwa – dla innych, ale też profilaktycznie dla siebie i swoich bliskich.

Niestety termin ważności krwi jest stosunkowo krótki. Jej najczęściej wykorzystywana forma (Koncentrat Krwinek Czerwonych, KKCZ), przechowywana w niskiej temperaturze, może być wykorzystana w ciągu 35 dni. W zależności od wskazań medycznych, niektóre donacje trzeba użyć do transfuzji w ciągu kilku dni, a nawet godzin.

Wszystkie grupy krwi są potrzebne!

Grupa krwi to podział, który uwzględnia obecność lub brak określonych antygenów na powierzchni czerwonych krwinek (erytrocytów, kluczowych komórek krwi) i innych elementów krwi. Do tej pory poznano 32 układy grup krwi. Z medycznego punktu widzenia najistotniejsze są cztery z układu ABO i dodatkowy antygen Rh:

• grupa A – obecny antygen A;

• grupa B – obecny antygen B;

• grupa AB – obecny antygen A i B;

• grupa 0 – brak antygenu A i B;

• dodatkowy układ Rh – obecność tego antygenu warunkuje grupę krwi Rh+ (Rh dodatnią), a brak tego białka grupę krwi Rh– (Rh ujemną).

Antygeny są cząsteczkami o różnym charakterze, najczęściej białek lub cukrów – stąd tak wiele grup. Kontakt niezgodnych zestawień prowadzi do wytwarzania przeciwciał odpornościowych, skierowanych przeciwko nieznanym antygenom. Jeśli więc osobie z krwią cechującą się brakiem pewnych antygenów zostanie podana krew z ich obecnością, może dojść do reakcji hemolitycznej (uszkodzenia czerwonych krwinek), co skutkuje zaburzeniami układu krążenia i oddychania, stanem zapalnym, gorączką i zagrożeniem życia.

Właśnie dlatego tak ważne jest, aby magazyny krwiodawstwa posiadały zapasy każdej grupy – wszystkie są niezbędne, aby zapewnić bezpieczne transfuzje w sytuacjach nagłych i planowanych. Poniższa infografika przedstawia odsetek poszczególnych grup krwi Polek i Polaków:

Dlaczego krwi wciąż brakuje – mimo regularnych akcji i apeli?

Zapotrzebowanie na krew jest stałe, ale często również nieprzewidywalne. Leczenie schorzeń przewlekłych wymaga nieustannego dostępu do odpowiednich grup krwi. Liczba wypadków, wymagających transfuzji, rośnie głównie w sezonie letnim, zwiększając potrzebę wykorzystania zapasów. Ponadto w tym okresie aktywni dawcy często przebywają na wakacjach, rezygnując z oddawania krwi. Frekwencja dawców spada również w wyniku okresów epidemicznych. Zwiększone zapotrzebowanie na krew i jej składniki spowodowane jest także starzeniem się społeczeństwa oraz obserwowanym wzrostem liczby zachorowań na nowotwory i choroby przewlekłe.

Jak wyglądają statystyki dawców – płeć, wiek, region

Dostęp do krwi i produktów krwiopochodnych jest ograniczony w krajach o niskich i średnich dochodach. Również w Polsce liczba dawców różni się m.in. pod względem województw czy płci. Najwięcej krwiodawców to ludzie w wieku 25–44 lata (prawie 64%). Najczęściej są to mężczyźni, tj. 74%, z czego aż 49% to Panowie w wieku 25–44 lata.

Kto może oddać krew? Jakie są warunki, przeciwwskazania i ograniczenia?

Honorowe krwiodawstwo to dar, którym można się podzielić dzięki chęciom i odrobinie zaangażowania. Możliwość oddania krwi dostępna jest dla większości, ale nie dla każdego. Kandydat na dawcę musi wypełnić ankietę dotyczącą stylu życia i przebytych chorób. Lista wymagań może wydawać się długa, ale jej celem jest zapewnienie bezpieczeństwa biorcom i dawcom.

Kto może uratować życie, oddając krew?

Krew można oddać, będąc osobą zdrową i mając odpowiednie stężenie hemoglobiny, czyli takie, dzięki któremu po oddaniu krwi u krwiodawcy nie wystąpi anemia. Najczęściej kwalifikują się osoby w wieku 18–65 lat i mające wagę ciała minimum 50 kg. Nie jest to jednak kryterium stałe – zaświadczenie od lekarza, potwierdzające zdolność do bycia dawcą, niekiedy pozwala na pomoc przez osoby młodsze i starsze. Jeśli nie masz pewności co do swojej możliwości oddawania krwi, skonsultuj swój stan zdrowia podczas teleporady. 

Kto nie może oddać krwi – najczęstsze przeciwwskazania

Krwi nie można oddawać z uwagi na przeciwwskazania stałe i czasowe. Ostateczna decyzja o kwalifikacji zawsze należy do lekarza w danym punkcie krwiodawstwa w danym dniu. Ocenia on wszystkie informacje z kwestionariusza i wywiadu lekarskiego. Jeśli nie masz pewności, czy możesz bezpiecznie oddać krew, nie rezygnuj z chęci pomocy – skonsultuj swój stan zdrowia.

Krew nie może być oddawana w przypadku:

• Chorób układowych: schorzenia układu krążenia, nerwowego, pokarmowego, oddechowego, moczowo-płciowego, immunologicznego, metabolicznego, endokrynnego, krwiotwórczego, skóry oraz choroby układowe.

• Chorób przewlekłych: m.in. cukrzyca leczona insuliną, nowotwory, zaburzenia krzepnięcia, objawowa trombofilia.

• Chorób zakaźnych: HBV, HCV, HIV, HTLV, babeszjoza, leiszmanioza trzewna, trypanosomoza amerykańska, promienica, tularemia, przewlekła gorączka Q, kiła.

• Chorób prionowych i ryzyka TSE: CJD, vCJD, przeszczepy rogówki lub opony twardej, leczenie preparatami z ludzkiej przysadki, pobyt ≥6 miesięcy (1980–1996) w UK, Francji, Irlandii lub przetoczenie krwi w tych krajach po 1980 r.

• Zachowań zwiększających ryzyko zakażenia: : stosowania leków iniekcyjnych nieprzepisanych przez lekarza, używania narkotyków dożylnie, kontaktów seksualnych z osobami zakażonymi HIV, HBV, HCV lub kiłą, kontaktów seksualnych zarobkowych, z wieloma lub nowymi partnerami (w ostatnich 4 miesiącach), a także kontaktów seksualnych połączonych z nadużywaniem alkoholu lub substancji psychoaktywnych. Osoby homoseksualne pozostające w stałych związkach nie są dyskwalifikowane z powodu orientacji.

Innych stanów: poważne zaburzenia psychiczne, historia ksenoprzeszczepów, wstrząs anafilaktyczny, duszności lub nawracające omdlenia po donacjach (dyskwalifikacja decyzją lekarza, z możliwością odwołania do RCKiK).

Przeciwwskazania czasowe (dyskwalifikacja okresowa):

• Choroby zakaźne i narażenie na zakażenia.

• Pobyt na obszarach endemicznych i podróże (malaria, z obszaru ryzyka zakażenia wirusami Zachodniego Nilu (WNV), dengi, chikungunya, wirus Zika, epidemia).

• Szczepienia (różne okresy w zależności od rodzaju szczepionki).

• Ciąża: 6 miesięcy po porodzie albo po zakończeniu ciąży (nie dotyczy sytuacji wyjątkowych po zgodzie lekarza).

• Niedawno przebyte zabiegi chirurgiczne i stomatologiczne.

• Endoskopia, tatuaż, piercing.

• Antybiotykoterapia.

Jak przygotować się do oddania krwi i co się dzieje po?

Chcąc zostać dawcą, należy zacząć od zaplanowania dnia, w którym oddasz krew. Sprawdź, kiedy i w jakich godzinach jest czynne centrum lub punkt, do którego planujesz się udać. Krew można oddać również podczas akcji wyjazdowych mobilnych punktów pobierania krwi – tzw. krwiobusów. 

Przygotowując się do oddania krwi zwróć uwagę na następujące wskazówki:

• dzień wcześniej zwiększ ilość wypijanej wody,

• zadbaj o jakościowy sen,

• zrezygnuj z palenia lub przynajmniej ogranicz liczbę wypalanych papierosów,

• nie spożywaj alkoholu i innych substancji psychoaktywnych,

• weź ze sobą dokument potwierdzający tożsamość, np. dowód osobisty lub prawo jazdy.

Przed oddaniem krwi zjedz też lekki posiłek, unikając pokarmów tłustych i ostrych. Produkty zalecane oraz te, z których lepiej zrezygnować znajdziesz na poniższej infografice:

Co zrobić po oddaniu krwi?

Po oddaniu krwi należy odpocząć przynajmniej 15 minut. Jest to czas na zjedzenie posiłku regeneracyjnego (otrzymanej czekolady) czy wypicie kawy. Szczegółowe zalecenia zobrazowano na poniższej infografice:

Jak wygląda proces oddawania krwi – krok po kroku?

Po zgłoszeniu się do punktu pobrań krwi należy się zarejestrować – przedstawić dowód tożsamości i PESEL. Zostaniesz poproszony o wypełnienie kwestionariusza. Udzielaj szczerych odpowiedzi – pytania są opracowane dla bezpieczeństwa Twojego i biorców. Zostanie Ci przydzielony numer identyfikujący, nazywany numerem donacji.

Kolejno zostanie pobrana próbka krwi – z żyły lub opuszka palca. Na jej podstawie oceniane jest stężenie hemoglobiny. U krwiodawców pierwszorazowych wykonuje się również pełną morfologię. Jest ona przeprowadzana raz w roku także u dawców oddających krew wielokrotnie.

Następnym krokiem jest kwalifikacja lekarska. Obejmuje ona zebranie wywiadu na podstawie wypełnionego kwestionariusza, sprawdzenie wyników badań laboratoryjnych i badania lekarskie. Specjalista m.in. wizualnie ocenia Kandydata, wyklucza odchylenia od normy parametrów takich jak tętno, ciśnienie czy temperatura ciała, bada węzły chłonne i skórę, głównie w okolicy miejsca wkłucia. Po zakwalifikowaniu się pielęgniarka pobiera krew z żyły z okolicy zgięcia łokciowego. Używane są zestawy sterylne, jednorazowe.

Oddanie 1 jednostki krwi pełnej (450 ml) trwa do 10 minut. Płytek krwi 40–60 minut, a osocza (600 ml) ok. 40 minut. Do tego należy doliczyć ok. godzinę na czynności przygotowujące. 

Gdzie oddać krew? RCKiK, mobilne punkty i krwiobusy w Twojej okolicy

W Polsce funkcjonują łącznie 23 Centra Krwiodawstwa i Krwiolecznictwa (RCKiK), z czego 21 to punkty regionalne, a 2 resortowe – dla Ministerstwa Obrony Narodowej oraz Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Ważną rolę w zwiększaniu dostępności i wygody dla Krwiodawców odgrywają krwiobusy – punkty mobilne, umożliwiające oddanie krwi w dogodnych lokalizacjach, takich jak np. szkoły, zakłady pracy, centra handlowe czy miejsca wydarzeń masowych. Oto, jak znaleźć krwiobusy w swojej okolicy:

Dlaczego warto oddawać krew? – efekty, korzyści i znaczenie społeczne

Utrata około 450 ml krwi (pojedyncza jednostka pobierana jednorazowo), to mniej niż 10% całkowitej objętości krwi dorosłego człowieka (ok. 5–6 litrów). Taka ilość nie zagraża zdrowiu dawcy, a jednocześnie stanowi cenny, ratujący życie zasób dla potrzebujących. Oddanie jej jest najprostszym i najskuteczniejszym sposobem niesienia realnej pomocy – możesz dzięki temu uratować 3 osoby, a oddając krew 4 lub 6 razy do roku, niesiesz pomoc nawet 24 osobom.

Gest oddania krwi buduje więzi społeczne i poczucie solidarności. Promowanie tej wiedzy jest formą profilaktyki również dla dawców – być może i Ty, oddający krew, któregoś dnia będziesz potrzebować transfuzji od innego człowieka.

Jakie przywileje przysługują Honorowym Krwiodawcom?

Krwiodawstwo daje możliwość poddania się darmowym badaniom profilaktycznym – Dawca przechodzi przez kwalifikację lekarską i późniejsze badania krwi. Może uzyskać bezpłatnie wyniki swoich badań laboratoryjnych – grupę krwi, morfologię czy badania wirusologiczne, co może pomóc we wczesnym wykrywaniu niektórych chorób. Po dwukrotnym oddaniu krwi masz też możliwość otrzymania bezpłatnie karty identyfikacyjnej grupy krwi.

Gdy stacja krwiodawstwa wystawi odpowiednie zaświadczenie, w dniu dawstwa i dniu następnym masz też możliwość uzyskania wolnego od obowiązków – pracy, nauki. Są to dni płatne, których nie można potrącić od urlopu wypoczynkowego. Wolne można uzyskać również na czas okresowych badań lekarskich.

Jeśli czujesz się osłabiony po oddaniu krwi, a 2 dni nie wystarczyły na dojście do siebie, możesz bez wychodzenia z domu skorzystać z telekonsultacji. Jeśli lekarz uzna to za zasadne, może wystawić Ci L4 online.

Dojeżdżając do miejsca poboru autobusem, tramwajem lub pociągiem – za okazaniem biletu przysługuje Ci zwrot poniesionych kosztów.

Możesz też otrzymać odznakę honorową "Zasłużony Honorowy Dawca Krwi". Jest ona nadawana:

• kobiecie, która oddała w dowolnym okresie co najmniej 5 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość innych jej składników;

mężczyźnie, który oddał w dowolnym okresie co najmniej 6 litrów krwi lub odpowiadającą tej objętości ilość innych jej składników.

Tytuł „Zasłużony Honorowy Dawca Krwi” upoważnia:

• osoby ubezpieczone do otrzymania bezpłatnych leków umieszczonych w wykazie leków podstawowych i uzupełniających do wysokości limitu oraz leków, które zasłużony dawca może stosować w związku z oddawaniem krwi (wg listy ogłoszonej przez Ministra Zdrowia);

• do korzystania ze świadczeń ZOZ i aptek poza kolejnością.

Ponadto Honorowemu Dawcy Krwi przysługuje ulga podatkowa, w wysokości uzależnionej od ilości oddanej krwi. Od dochodu można odliczyć kwotę darowizn, którą w tym przypadku jest wartość pobranej krwi i jej składników. Wysokość dokonanej darowizny nie może być wyższa niż kwota stanowiąca 6% dochodu – aktualnie jest to 130 zł za litr pobranej krwi.

Jeśli oddasz co najmniej 20 l krwi lub równowartość jej składników, możesz otrzymać tytuł Zasłużonego dla Zdrowia Narodu (ZHDK). Ten uprawnia do otrzymania również zniżek w komunikacji miejskiej, w zależności od przepisów obowiązujących w danym mieście.

Światowy Dzień Honorowego Dawcy Krwi – podsumowanie

Krew jest potrzebna codziennie – do leczenia urazów, nowotworów, podczas operacji i porodów. Mimo dużej liczby Dawców, nie udaje się utrzymać odpowiednich rezerw, dlatego potrzebna jest większa świadomość społeczna i systematyczne wsparcie Kandydatów na Krwiodawców. Nasz raport, przygotowany z okazji Światowego Dnia Krwiodawcy, promuje zdrowotną solidarność społeczeństwa i ułatwia uzyskanie informacji przydatnych osobom, które chcą podzielić się swoją krwią z innymi. Proces oddawania krwi jest szybki, bezpieczny i dostępny dla większości osób zdrowych. Ponieważ krwi nie da się wyprodukować, można ją tylko podarować. Dzieląc się tymi informacjami być może zachęcisz kolejną osobę, aby po raz pierwszy oddała krew i uratowała wiele istnień.

Najczęściej zadawane pytania

Czy oddawanie krwi boli?

Ile trwa oddawanie krwi?

Gdzie można oddać krew?

Co jeść przed oddaniem krwi?

Jak zostać honorowym dawcą krwi?

Jak przygotować się do oddania krwi?

Główne wnioski

1. W Polsce każdego dnia potrzebna jest krew – niezależnie od pory roku.
2. Jedna donacja może pomóc nawet trzem osobom.
3. Oddanie krwi to szybki i bezpieczny proces, do którego może przystąpić większość zdrowych dorosłych.
4. Krew to lek, którego nie da się wyprodukować – można go tylko podarować.
5. Raport „Światowy Dzień Krwiodawcy” może być wykorzystywany przez instytucje i organizacje jako gotowe narzędzie edukacyjne.
6. Warto udostępnić materiał dalej – być może ktoś dzięki temu pierwszy raz zdecyduje się oddać krew.
7. Więcej informacji i możliwość konsultacji – na platformie Kliklekarz.pl