Recepta nie zawsze oznacza wydatek w aptece. W Polsce coraz więcej pacjentów może otrzymać bezpłatne leki – wystarczy spełnić określone warunki refundacji. Z tego tekstu dowiesz się, komu przysługuje recepta na darmowe leki, jak wygląda jej wystawienie przez lekarza lub pielęgniarkę i po czym poznać, że lek będzie kosztował 0 zł. Czy wiesz, że możesz mieć prawo do recepty bez żadnych opłat?
Z tego artykułu dowiesz się…
- Kto może otrzymać receptę na bezpłatne leki i jakie grupy pacjentów obejmuje program darmowych leków finansowanych przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ).
- Jakie warunki trzeba spełnić, by lekarz lub pielęgniarka mogli wystawić receptę na leki refundowane.
- Jak wygląda recepta w wersji elektronicznej (e-recepta) z pełną refundacją i co musi się na niej znaleźć, by była ważna w aptece.
- Co oznaczają kody uprawnień dodatkowych (np. S, DZ, C) i jak wpływają na refundację leków.
- Jak sprawdzić w wykazie Ministerstwa Zdrowia, czy dany lek znajduje się na liście refundowanej lub bezpłatnej.
- Co zrobić, jeśli recepta została wystawiona bez oznaczenia uprawnienia, mimo że pacjent ma prawo do bezpłatnych leków.
Przeczytaj także:
Czym jest recepta za darmo i kto może otrzymać bezpłatne leki?
Nie każda recepta oznacza konieczność płacenia za lek. W Polsce działają programy, które umożliwiają pacjentom otrzymanie bezpłatnych leków – pod warunkiem spełnienia określonych kryteriów refundacji. Trzeba jednak odróżnić bezpłatne wystawienie recepty w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) od recepty z darmowym lekiem, w której pacjent nie ponosi kosztu wykupu.
Recepta wystawiona w ramach NFZ jest zawsze darmowa dla pacjenta – nie płaci się za samo jej wystawienie. Wystarczy posiadać ważne ubezpieczenie zdrowotne potwierdzone w systemie e-WUŚ lub na podstawie numeru PESEL. Z kolei „recepta za darmo” w potocznym rozumieniu oznacza sytuację, w której lek jest w pełni refundowany – jego cena dla pacjenta wynosi 0 zł.
Z takiego uprawnienia mogą skorzystać:
dzieci i młodzież do 18. roku życia – kod „DZ”;
seniorzy powyżej 65 lat – kod „S”;
kobiety w ciąży i w połogu – kod „C”;
osoby z określonymi schorzeniami lub statusem prawnym (np. inwalidzi wojenni, osoby represjonowane, kombatanci, pacjenci z chorobami przewlekłymi).
Od lutego 2025 roku każda uprawniona osoba – lekarz lub pielęgniarka – może wystawić receptę na darmowe leki niezależnie od tego, czy pracuje w ramach NFZ, czy prywatnie. Ważne, by recepta zawierała odpowiedni kod uprawnień, który umożliwia realizację recepty w aptece bez dodatkowych kosztów.
Jakie leki można otrzymać bezpłatnie w ramach refundacji?
Lista leków refundowanych jest publikowana przez Ministra Zdrowia i regularnie aktualizowana. Obejmuje zarówno popularne środki stosowane w leczeniu chorób przewlekłych, jak i nowoczesne terapie.
Darmowe leki znajdują się w specjalnych wykazach refundacyjnych:
Załącznik D1 – darmowe leki dla dzieci i młodzieży do 18 lat (kod „DZ”);
Załącznik D2 – leki dla seniora powyżej 65 lat (kod „S”);
Załącznik E – środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne dostępne bezpłatnie w określonych sytuacjach.
W 2025 roku pacjenci 65+ mogą skorzystać z ponad 3600 bezpłatnych leków, a dzieci i młodzież – z ponad 2800 pozycji. Wykazy obejmują m.in.:
leki na nadciśnienie, cukrzycę, astmę, choroby układu krążenia i oddechowego;
leki hormonalne, okulistyczne, przeciwbakteryjne i przeciwbólowe;
szczepionki (np. przeciw grypie czy RSV dla seniorów i kobiet w ciąży);
leki na choroby rzadkie, nowotwory, schorzenia neurologiczne czy psychiczne;
środki specjalnego przeznaczenia żywieniowego dla pacjentów wymagających diety medycznej.
Pełny wykaz refundowanych leków i środków można znaleźć na stronie Ministerstwa Zdrowia oraz w systemie Internetowego Konta Pacjenta (IKP).
Jakie uprawnienia dają prawo do darmowej recepty?
Uprawnienie do bezpłatnych leków potwierdza się poprzez odpowiedni kod uprawnień wpisany na recepcie. To dzięki niemu farmaceuta w aptece wie, że lek powinien zostać wydany bez opłaty.
Najczęściej stosowane oznaczenia:
S – seniorzy powyżej 65 roku życia;
DZ – dzieci i młodzież do 18 lat;
C – kobiety w ciąży i w połogu;
IB, IW, ZK, CN – szczególne uprawnienia dla osób z określonym statusem (np. inwalidzi wojenni, zasłużeni dawcy krwi, chorzy przewlekle).
W przypadku pacjentów z chorobami przewlekłymi lub nowotworowymi lekarz przepisuje darmowe leki, jeśli znajdują się one w odpowiednim wykazie refundacyjnym i są zgodne z rozpoznaniem.
Jak wygląda recepta z pełną refundacją w aptece?
Recepta z pełną refundacją wygląda podobnie jak każda inna e-recepta, jednak zawiera dodatkowe oznaczenia, które potwierdzają prawo pacjenta do bezpłatnych leków. Najważniejszym elementem jest wpisany w odpowiednim polu kod uprawnień dodatkowych – to on decyduje, czy farmaceuta może wydać lek bez pobierania opłaty.
Na recepcie z pełną refundacją powinny znaleźć się:
dane pacjenta, w tym imię, nazwisko i numer PESEL;
dane osoby wystawiającej – lekarza lub pielęgniarki z prawem wykonywania zawodu;
nazwa i postać leku, jego dawka oraz liczba opakowań;
informacja o poziomie odpłatności – przy lekach bezpłatnych widnieje oznaczenie „B” lub informacja o 0% odpłatności;
kod uprawnień dodatkowych, np. „S” dla seniorów powyżej 65 lat, „DZ” dla dzieci i młodzieży, „C” dla kobiet w ciąży;
data wystawienia recepty oraz podpis (lub elektroniczny identyfikator) osoby wystawiającej.
W przypadku recepty elektronicznej pacjent otrzymuje czterocyfrowy kod dostępu SMS-em lub e-mailem. Po okazaniu tego kodu oraz numeru PESEL farmaceuta w aptece może odczytać pełną receptę w systemie i zastosować odpowiednie uprawnienie refundacyjne.
Ważne
Farmaceuta ma obowiązek zrealizować refundację tylko wtedy, gdy kod uprawnień został prawidłowo wpisany przez osobę wystawiającą receptę. Jeśli oznaczenia brakuje, apteka nie może wydać leku bezpłatnie.
Co oznaczają kody i odpłatności na recepcie?
Na każdej recepcie lekarz określa poziom odpłatności – informację, jaka część ceny leku jest pokrywana przez pacjenta, a jaka przez Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ). Dzięki temu wiadomo, czy lek jest w pełni refundowany, częściowo płatny czy całkowicie odpłatny.
Rodzaje odpłatności:
100% – pełna odpłatność; pacjent płaci całą cenę leku, jeśli nie jest on refundowany lub pacjent nie ma uprawnień do refundacji;
50% – pacjent pokrywa połowę ceny leku;
30% – pacjent płaci 30% ceny, resztę refunduje NFZ;
R – odpłatność R to inaczej odpłatność ryczałtowa, czyli stała kwota niezależna od ceny leku;
B – pełna refundacja, czyli lek bezpłatny dla pacjenta.
Na recepcie znajdują się także kody literowe uprawnień, które wskazują szczególne grupy pacjentów zwolnionych z całości lub części odpłatności:
S – seniorzy powyżej 65 roku życia;
DZ – dzieci i młodzież do 18 lat;
C – kobiety w ciąży i w połogu;
IW – inwalidzi wojenni;
ZK – zasłużeni honorowi dawcy krwi;
PO – osoby wykonujące powszechny obowiązek obrony.
Każdy z tych kodów musi być wpisany w polu „Uprawnienia dodatkowe”. To informacja dla farmaceuty, że pacjent ma prawo do określonego poziomu refundacji.
Warto zapamiętać: kod „B” przy poziomie odpłatności oznacza, że pacjent nie ponosi żadnych kosztów za lek – całość ceny pokrywa NFZ.
Kto może wystawić receptę na darmowe leki i jak wygląda jej wystawienie?
O tym, czy pacjent otrzyma receptę na darmowe leki, decyduje lekarz lub pielęgniarka mający prawo wykonywania zawodu. Pacjent nie może samodzielnie zdecydować o refundacji – lekarz ocenia, czy choroba, wiek lub status pacjenta pozwalają na zastosowanie leku z wykazu Ministra Zdrowia.
Potrzebujesz recepty? Załatw to online!
Kończy Ci się lek? Nie czekaj w kolejkach. Skonsultuj się z lekarzem przez telefon i otrzymaj e-receptę przez internet.
Każda recepta, również ta elektroniczna, musi zawierać w polu „kod uprawnień dodatkowych” odpowiednie oznaczenie, tak jak wspominaliśmy wcześniej:
DZ – dla dzieci i młodzieży do 18. roku życia;
S – dla seniorów powyżej 65 lat;
C – dla kobiet w ciąży i połogu.
Jeśli lek jest objęty refundacją i znajduje się w obowiązującym wykazie bezpłatnych leków, lekarz może wystawić receptę z pełną refundacją, czyli z odpłatnością 0 zł. Dotyczy to zarówno recept papierowych, jak i elektronicznych (e-recept).
W przypadku recepty papierowej farmaceuta może – w wyjątkowych sytuacjach – dopisać kod uprawnienia, jeśli lekarz zapomniał go wpisać, ale tylko po potwierdzeniu, że pacjent rzeczywiście ma prawo do bezpłatnych leków.
Lekarz zawsze musi mieć podstawę medyczną do wystawienia recepty. Oznacza to, że refundacja przysługuje wyłącznie wtedy, gdy lek jest zgodny z rozpoznaniem choroby oraz wskazaniami określonymi w liście refundacyjnej.
Receptę może wystawić:
lekarz specjalista;
pielęgniarka uprawniona do ordynacji leków;
lekarz prowadzący leczenie w szpitalu lub poradni;
lekarz praktykujący prywatnie, jeśli spełnione są warunki refundacji.
Nie każdy lek może zostać przepisany jako darmowy. Nawet jeśli pacjent ma odpowiedni kod uprawnień, lek musi znajdować się w aktualnym wykazie refundacyjnym Ministra Zdrowia.
E-recepta na leki – kiedy możesz otrzymać ją za darmo?
E-recepta działa tak samo jak papierowa recepta, ale cała procedura odbywa się elektronicznie. Pacjent otrzymuje czterocyfrowy kod SMS-em lub e-mailem, a dane recepty są zapisane w systemie Internetowego Konta Pacjenta (IKP).
Bezpłatną e-receptę można uzyskać w dwóch przypadkach:
W ramach Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ) – jeśli konsultacja odbywa się w przychodni POZ, do której pacjent jest przypisany. Wystawienie e-recepty jest wówczas częścią świadczenia refundowanego, więc pacjent nie ponosi żadnych kosztów.
Podczas prywatnej konsultacji online – w tym przypadku pacjent opłaca wizytę, ale jeśli spełnia warunki refundacji (np. jest seniorem, kobietą w ciąży, ma chorobę przewlekłą), lekarz może wystawić receptę na refundowany lub bezpłatny lek.
Zarówno w przychodni, jak i w portalu telemedycznym, lekarz wystawia e-receptę zgodnie z aktualnymi przepisami o refundacji leków. Po wprowadzeniu kodu uprawnień i wskazaniu odpowiedniego poziomu odpłatności, farmaceuta w aptece wydaje lek z pełną lub częściową refundacją.
Sama konsultacja online w prywatnym serwisie jest płatna, ale e-recepta może obejmować refundowane leki, jeśli pacjent ma do tego prawo. W systemie NFZ cała procedura – od konsultacji po wystawienie recepty – jest finansowana ze środków publicznych.
Jak pacjent może sprawdzić, czy lek jest refundowany?
Każdy pacjent może samodzielnie sprawdzić, czy dany lek znajduje się na liście refundowanych produktów i czy przysługuje mu refundacja lub prawo do bezpłatnych leków. To szczególnie ważne przed realizacją recepty w aptece – pozwala uniknąć nieporozumień i dodatkowych kosztów.
Najpewniejszym źródłem jest oficjalny wykaz leków refundowanych publikowany przez Ministra Zdrowia. Lista jest aktualizowana co dwa miesiące i dostępna na stronie gov.pl/web/zdrowie/obwieszczenia-ministra-zdrowia-lista-lekow-refundowanych. Zawiera wszystkie leki, środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne objęte refundacją – wraz z poziomem odpłatności i kodami uprawnień.
Pacjent może także zapytać o refundację bezpośrednio lekarza lub pielęgniarkę podczas wizyty. Osoba wystawiająca receptę ma obowiązek poinformować, czy dany lek podlega refundacji i w jakim zakresie.
Sam fakt wystawienia recepty nie oznacza, że lek jest darmowy. O pełnej refundacji decyduje obecność w wykazie oraz odpowiedni kod uprawnień wpisany na recepcie.
Gdzie szukać informacji o darmowych lekach online?
Informacje o bezpłatnych lekach można łatwo znaleźć online w kilku wiarygodnych miejscach:
Internetowe Konto Pacjenta (IKP) – na stronie pacjent.gov.pl/szukam-leku w zakładce „Szukam leku” wystarczy wpisać nazwę preparatu. System pokaże, czy lek znajduje się na liście refundacyjnej, jaka jest jego cena oraz w których aptekach jest dostępny;
oficjalna lista refundacyjna Ministerstwa Zdrowia – zawiera pełny wykaz leków z aktualnym poziomem refundacji i wykazem bezpłatnych leków dla dzieci, młodzieży i seniorów;
Telefoniczna Informacja Pacjenta NFZ – pod numerem 800 190 590 można uzyskać informacje o lekach refundowanych, ich dostępności oraz aptekach, które je realizują;
farmaceuta w aptece – ma obowiązek poinformować, jeśli lek przysługuje pacjentowi bezpłatnie lub w części refundacji;
lekarz podczas konsultacji – może potwierdzić, czy w danym rozpoznaniu chorobowym lek jest objęty refundacją, a także wpisać odpowiedni kod uprawnień dodatkowych na recepcie.
Aktualne listy refundacyjne są regularnie aktualizowane przez Ministerstwo Zdrowia. Warto sprawdzać je przed każdą wizytą w aptece.
Co zrobić, jeśli recepta nie została wystawiona jako bezpłatna?
Zdarza się, że pacjent spełnia warunki do uzyskania bezpłatnych leków, ale na recepcie brakuje odpowiedniego kodu uprawnień dodatkowych. W takiej sytuacji nie warto rezygnować z refundacji – istnieje kilka prostych sposobów, aby to skorygować.
Najczęściej wystarczy skontaktować się z osobą, która wystawiła receptę – lekarzem lub pielęgniarką. Można to zrobić podczas kolejnej wizyty, telefonicznie lub poprzez konsultację online. Wystawca recepty może poprawić dokument, dopisując właściwy kod, np. „S” dla seniorów lub „DZ” dla dzieci i młodzieży do 18 lat.
W przypadku e-recepty, pacjent może sprawdzić szczegóły dokumentu na swoim Internetowym Koncie Pacjenta (IKP). Jeśli brakuje oznaczenia refundacji, można napisać wiadomość do placówki lub lekarza bezpośrednio z poziomu konta – system umożliwia korektę danych bez konieczności ponownego wystawienia recepty.
Przy receptach papierowych farmaceuta w aptece ma prawo dopisać kod „S” lub „DZ”, o ile pacjent okaże dokument potwierdzający prawo do refundacji (np. dowód osobisty z numerem PESEL lub legitymację ucznia). Pozwala to od razu zrealizować lek bez opłaty.
Jeśli mimo to recepta została zrealizowana jako płatna, pacjent może zgłosić sprawę do właściwego oddziału wojewódzkiego Narodowego Funduszu Zdrowia (NFZ). NFZ ma uprawnienia do wszczęcia postępowania wyjaśniającego i ewentualnego zwrotu nadpłaconej kwoty.
Podsumowanie
Recepta za darmo to realna pomoc dla pacjentów – zwłaszcza dla dzieci, kobiet w ciąży i seniorów powyżej 65 roku życia. Dzięki zmianie ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych oraz programowi bezpłatnych leków, wiele osób może otrzymać refundowane leki bez ponoszenia kosztów. Wystarczy, że lekarz lub pielęgniarka wystawi receptę z odpowiednim kodem uprawnień i przepisze lek znajdujący się w wykazie Ministra Zdrowia. Pełną listę darmowych leków, w tym środki spożywcze specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyroby medyczne, można sprawdzić online na stronie Ministerstwa Zdrowia lub w Internetowym Koncie Pacjenta.
Najczęściej zadawane pytania
Główne wnioski
- Recepta za darmo przysługuje wybranym grupom pacjentów – dzieciom i młodzieży do 18 lat, kobietom w ciąży oraz seniorom powyżej 65 roku życia.
- Aby lek był bezpłatny, musi znajdować się w wykazie refundowanych leków ogłaszanym przez Ministra Zdrowia.
- O bezpłatności decyduje lekarz lub pielęgniarka, wpisując odpowiedni kod uprawnień dodatkowych (np. S, DZ, C) na recepcie.
- Farmaceuta może dopisać brakujący kod tylko na recepcie papierowej, po potwierdzeniu uprawnienia pacjenta.
- E-receptę na leki refundowane można uzyskać zarówno w ramach NFZ, jak i podczas prywatnej konsultacji online.
- Informacje o refundacji i darmowych lekach są dostępne w Internetowym Koncie Pacjenta (IKP) oraz na stronie Ministerstwa Zdrowia.
- Bez kodu uprawnień i wpisu refundacji lek nie będzie wydany bezpłatnie, nawet jeśli pacjent spełnia warunki programu.
