Rodzaje depresji – charakterystyka i rozpoznanie

Czy wiesz, że aż 72,8% Polaków w wieku 18–80 lat doświadczyło przynajmniej jednego objawu depresji trwającego co najmniej dwa tygodnie? Depresja to nie jedno schorzenie, a duża grupa zaburzeń nastroju, które mogą przebiegać w różny sposób i wymagać innych metod leczenia. W tym artykule porządkujemy najważniejsze rodzaje depresji i ich objawy – klasyczne, jak i te mniej znane.

To część z serii materiałów o depresji. Przeczytaj też:

• Czym jest depresja – przyczyny i objawy, leczenie

• Depresja lękowa – objawy, przebieg i czy można ją wyleczyć?

• Leki na depresję – jak wybrać najlepsze antydepresanty?

• Jak leczyć depresję poporodową?

• Objawy nieleczonej depresji – jak je rozpoznać i dlaczego nie warto zwlekać?

Rodzaje depresji – czym jest depresja i jak ją klasyfikujemy?

Słowo „depresja” coraz częściej pojawia się w codziennych rozmowach – opisuje się nim i chwilowy spadek nastroju, i poważny kryzys psychiczny. Takie mieszanie pojęć może utrudniać zrozumienie, czym naprawdę jest depresja jako zaburzenie psychiczne. Łatwo wtedy przeoczyć poważne objawy lub odwrotnie – zbyt szybko przypisać sobie chorobę, która wymaga rzetelnej diagnozy.

W medycynie depresja to zbiorcze określenie obejmujące różne stany – od łagodnych zaburzeń nastroju po najcięższe formy, uniemożliwiające funkcjonowanie. Mówimy o różnych typach depresji, choć nie wszystkie są formalnymi jednostkami chorobowymi. Część z nich znajduje się w klasyfikacjach takich jak ICD-10 czy DSM-5. Inne – choć nieoficjalne – pomagają trafnie opisać objawy i przebieg choroby. W kolejnych częściach artykułu wyjaśnimy, na czym polegają te różnice.

Klasyfikacja zaburzeń depresyjnych w ICD i DSM

Aby uporządkować wiedzę o depresji, specjaliści posługują się międzynarodowymi systemami klasyfikacyjnymi – ICD (Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób) i DSM (Podręcznik Diagnostyczno-Statystyczny Zaburzeń Psychicznych). To właśnie w tych dokumentach opisano, jakie objawy i przez jaki czas muszą występować, by można było rozpoznać zaburzenie depresyjne. Dzięki temu diagnoza nie opiera się jedynie na subiektywnych odczuciach pacjenta, ale na konkretnych kryteriach.

W ICD-10 depresja klasyfikowana jest jako epizod depresyjny (kod F32) lub nawracające zaburzenia depresyjne (F33). System ten uwzględnia nasilenie objawów: łagodna, umiarkowana i ciężka depresja. Dodatkowo może występować z objawami somatycznymi (np. bóle ciała, utrata apetytu) lub objawami psychotycznymi (takimi jak urojenia czy halucynacje).

W nowszej klasyfikacji ICD-11 wprowadzono szersze pojęcie zaburzenia depresyjnego (kod 6A70), które może być opatrzone tzw. specyfikatorami. Dzięki nim lekarz może opisać dokładniej przebieg choroby – np. „z cechami melancholicznymi”, „z objawami lękowymi”, „z zahamowaniem psychoruchowym lub agitacją” albo „z objawami psychotycznymi”.

W klasyfikacji DSM-5, najczęściej stosowanej w USA, używa się terminu „major depressive disorder”, czyli duża depresja. Tu również stosuje się specyfikatory, np. z melancholią, z cechami atypowymi, z początkiem okołoporodowym, z sezonowym wzorcem. Pomagają one uchwycić indywidualny obraz choroby i lepiej dopasować leczenie.

Typ depresji a potoczne nazewnictwo – jak to rozumieć?

Nie wszystkie terminy opisujące depresję mają swoje miejsce w oficjalnych klasyfikacjach medycznych. W praktyce jednak, zarówno klinicznej, jak i codziennym życiu, używa się wielu określeń, które pomagają trafnie nazwać przyczyny, przebieg i objawy. Takie nazwy jak „depresja endogenna”, „depresja reaktywna” czy „depresja maskowana” nie są jednostkami chorobowymi w sensie ścisłym, ale odnoszą się do konkretnych cech stanu psychicznego pacjenta.

Czasem chodzi o przypuszczalne źródło problemu – np. depresja endogenna oznacza zaburzenie powiązane z procesami wewnętrznymi, biologicznymi. Z kolei depresja reaktywna pojawia się jako reakcja na konkretne wydarzenie życiowe. Inne określenia odnoszą się do dominujących objawów: depresja agitowana wiąże się z lękiem i pobudzeniem, depresja maskowana – z dolegliwościami fizycznymi zamiast emocjonalnych. Jeszcze inne dotyczą sposobu funkcjonowania – np. depresja wysokofunkcjonująca dotyka osób, które mimo objawów wykonują codzienne obowiązki. Pojęcia takie jak „depresja kliniczna” czy „duża depresja” są natomiast potocznymi odpowiednikami zaburzeń opisanych w systemach klasyfikacyjnych, jak major depressive disorder.

Warto wspomnieć także o nazwach, które pojawiają się w literaturze i mediach:

• Dystymia – przewlekła, łagodna postać depresji, z długotrwałym obniżeniem nastroju.

• Depresja sezonowa (SAD) – objawy depresji nawracające cyklicznie w określonej porze roku, najczęściej jesienią i zimą.

• Depresja poporodowa – pojawia się po porodzie i jest związana m.in. ze zmianami hormonalnymi, stresem okołoporodowym i nową sytuacją życiową.

• Depresja agitowana (depresja lękowa) – stan silnego napięcia psychicznego, drażliwości, niepokoju i impulsywności, często z myślami samobójczymi.

• Depresja psychotyczna – to postać depresji z objawami psychotycznymi, np. urojeniami, poczuciem winy nieadekwatnym do sytuacji, czy omamami.

• Epizod depresyjny w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej – występuje naprzemiennie z epizodami manii lub hipomanii.

• Depresja jednobiegunowa – osoba doświadcza nawracających epizodów depresji, z obniżonym nastrojem, brakiem energii, utratą zainteresowań..

• Depresja młodzieńcza – występuje u nastolatków; objawy depresji u dzieci i młodzieży mogą być nietypowe i obejmować drażliwość, wybuchy złości, trudności w szkole.

• Depresja z zahamowaniem psychoruchowym – charakteryzuje się spowolnieniem myślenia, mowy i ruchów, aż do niemal całkowitego bezruchu.

• Depresja poschizofreniczna – rozwija się po przebyciu epizodu schizofrenii, z dominującymi objawami depresyjnymi.

• Depresja urojeniowa – ciężka forma depresji z silnymi urojeniami, często o treści winy, kary, katastrofy lub nihilizmu.

• Depresja nerwicowa – związana z zaburzeniami lękowymi i osobowościowymi, objawy depresyjne współwystępują z lękiem, natręctwami czy zaburzeniami psychosomatycznymi.

• Depresja hipochondryczna – objawy depresji łączą się z przekonaniem o poważnej chorobie somatycznej mimo braku dowodów medycznych.

Choć wiele z tych określeń nie pojawia się bezpośrednio w międzynarodowych klasyfikacjach chorób, mają one swoją wartość w opisie codziennego doświadczenia depresji. Pomagają pacjentom i specjalistom zrozumieć, z jaką formą depresji mogą mieć do czynienia.

Depresja endogenna – czym się wyróżnia ten rodzaj depresji?

Depresja endogenna to jeden z klasycznie opisywanych typów depresji, który do dziś funkcjonuje w praktyce klinicznej i języku publicznym – choć coraz częściej zastępowany jest określeniem „depresja melancholiczna”. Ten rodzaj depresji uznawany jest za jedną z najcięższych form depresji, szczególnie ze względu na głębię objawów i trudność w codziennym funkcjonowaniu.

Jest to specyficzna forma depresji o podłożu biologicznym, która pojawia się nagle, bez wyraźnej przyczyny zewnętrznej. Pacjenci często mówią o poczuciu całkowitego odłączenia od siebie i świata – jakby przestali być sobą. To doświadczenie nie wynika z trudnej sytuacji życiowej czy stresu, lecz ma związek z zaburzeniami funkcjonowania mózgu.

Objawy depresji endogennej

Objawy depresji endogennej mają zazwyczaj bardzo głęboki i uporczywy charakter. Wyróżniają się nie tylko nasileniem, ale także specyficznym profilem psychologicznym i somatycznym. Często towarzyszy im zjawisko derealizacji i depersonalizacji (poczucie nierealności otoczenia i utrata poczucia tożsamości), co nie jest typowe dla innych form depresji.

Najczęstsze objawy depresji endogennej to:

• brak reakcji na pozytywne bodźce (anhedonia) – codzienne czynności przestają cieszyć, a nawet najmilsze wydarzenia nie wywołują emocji;

• głębokie poczucie wyobcowania i odłączenia – osoba czuje się „odcięta” od siebie i innych, jakby działała automatycznie, bez wewnętrznego zaangażowania;

• znaczne obniżenie nastroju – smutek o charakterze melancholijnym, szczególnie nasilony w godzinach porannych;

• spłycenie emocji i reakcji zmysłowych – świat przestaje być wyrazisty, pacjent odczuwa go jak przez szybę;

• spowolnienie psychoruchowe – zauważalne spowolnienie mowy, myślenia, ruchów;

• zaburzenia snu – częste wybudzanie się nad ranem z trudnością w ponownym zaśnięciu;

• utrata apetytu i masy ciała – często prowadzi do zauważalnego wychudzenia;

• poczucie winy i myśli samobójcze – nierzadko nasilone, z tendencją do prób samobójczych;

• objawy somatyczne – bóle głowy, napięcie mięśniowe, problemy żołądkowo-jelitowe, kołatania serca;

• brak zainteresowania otoczeniem – pacjent rezygnuje z kontaktów społecznych i obowiązków.

U części pacjentów pojawiają się również objawy psychotyczne (np. urojenia winy, nihilizmu) lub stany bliskie katatonii (czyli silnego spowolnienia ruchowego, braku reakcji na otoczenie, a czasem całkowitego bezruchu), które mogą wymagać leczenia szpitalnego.

Przyczyny depresji endogennej

Depresja endogenna rozwija się niezależnie od sytuacji życiowej – jej podłoże leży głównie w procesach biologicznych zachodzących w mózgu. U pacjentów obserwuje się zaburzenia w gospodarce neuroprzekaźnikowej, zwłaszcza niedobory serotoniny, noradrenaliny i dopaminy. Ich zaburzony poziom może powodować poważne obniżenie nastroju, brak motywacji i objawy fizyczne.

Badania rodzinne i bliźniacze sugerują, że czynniki genetyczne odpowiadają nawet za 40–50% ryzyka wystąpienia dużej depresji. 

Ponadto osoby, które mają w pierwszym stopniu pokrewieństwa (rodzice, rodzeństwo) krewnych z depresją lub zaburzeniami afektywnymi, mogą doświadczać niemal trzykrotnie większego ryzyka zachorowania się w porównaniu do osób bez takiej historii.

Coraz więcej danych wskazuje także na udział przewlekłych procesów zapalnych. Podwyższony poziom cytokin prozapalnych może wpływać na pracę układu nerwowego i pogarszać zdolność mózgu do regeneracji. Choć dokładny mechanizm rozwoju depresji endogennej nie jest w pełni poznany, dziś wiemy, że kluczową rolę odgrywa wiele współdziałających czynników biologicznych.

Przeczytaj też: Organiczne zaburzenia nastroju – przyczyny i objawy

Przebieg i leczenie depresji o typie melancholicznym

Depresja melancholiczna może mieć charakter pojedynczego epizodu depresji lub przyjmować formę nawracającego zaburzenia afektywnego. Objawy zwykle są intensywne i wyraźnie wpływają na codzienne funkcjonowanie. 

Ten typ depresji często dobrze reaguje na leczenie farmakologiczne. W pierwszej kolejności stosuje się leki antydepresyjne z grupy SSRI (selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny), następnie SNRI. Trójpierścieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD) są obecnie rzadziej stosowane, zwłaszcza u osób starszych, ze względu na ryzyko działań niepożądanych.

W przypadku ciężkiej depresji melancholicznej z objawami psychotycznymi lub lekoopornej, stosuje się dodatkowo neuroleptyki, a w wybranych przypadkach terapię elektrowstrząsową (ECT) – zwłaszcza gdy pacjent nie reaguje na leki lub stan szybko się pogarsza.

Psychoterapia – choć nie zawsze możliwa od razu – jest ważnym elementem powrotu do zdrowia. W depresji melancholicznej skupia się na odbudowie kontaktu z emocjami, identyfikowaniu schematów myślowych sprzyjających nawrotom oraz stopniowym przywracaniu aktywności życiowej. Najczęściej stosuje się podejścia poznawczo-behawioralne (CBT), psychodynamiczne lub integracyjne.

Depresja reaktywna – objawy i przyczyny

Depresja reaktywna to pojęcie, które – choć nie znajduje się w oficjalnych klasyfikacjach chorób (ICD-10, ICD-11, DSM-5) – nadal funkcjonuje w praktyce klinicznej i literaturze psychologicznej. Opisuje stan obniżonego nastroju pojawiający się jako reakcja na trudne lub traumatyczne wydarzenia, np. śmierć bliskiej osoby, rozwód, utratę pracy czy kryzys emocjonalny. Jednak nawet jeśli źródło kryzysu wydaje się zrozumiałe, nie oznacza to, że objawy należy bagatelizować – każda forma depresji wymaga wsparcia.

Czym jest depresja reaktywna i kiedy się pojawia?

Depresja reaktywna (nazywana też depresją egzogenną) to forma depresji wywołana konkretnym wydarzeniem życiowym o silnym ładunku emocjonalnym. Objawy często pojawiają się niedługo po takim zdarzeniu i są ściśle z nim powiązane. Czas trwania i nasilenie mogą być różne, ale zwykle są łagodniejsze i krótsze niż w przypadku depresji endogennej. U niektórych osób objawy stopniowo ustępują wraz z poprawą sytuacji życiowej, u innych – mogą się utrwalać i prowadzić do głębszego zaburzenia nastroju.

Do typowych objawów depresji reaktywnej należą:

• smutek, przygnębienie, rozpacz, płaczliwość;

• drażliwość i niepokój;

• utrata zainteresowań i przyjemności z codziennych aktywności;

• niska samoocena, poczucie beznadziejności i bezwartościowości;

• męczliwość, apatia, brak energii;

• problemy z koncentracją i pamięcią;

• myśli rezygnacyjne, a w skrajnych przypadkach myśli samobójcze;

• objawy somatyczne, np. uczucie ucisku w klatce piersiowej, suchość w ustach, zaburzenia trawienia;

• obsesyjne przywoływanie traumatycznych wspomnień.

W odróżnieniu od depresji endogennej, objawy depresji reaktywnej często zmieniają się w zależności od okoliczności – mogą się nasilać lub łagodnieć w reakcji na codzienne wydarzenia. W relacjach z innymi osoby te bywają drażliwe, nadwrażliwe na krytykę i mogą wycofywać się z kontaktów z powodu trudnych emocji.

Leczenie i wsparcie w depresji reaktywnej

W przypadku depresji reaktywnej szczególna rolę odgrywa psychoterapia. Jej głównym celem jest pomoc w przepracowaniu trudnego doświadczenia, które zapoczątkowało objawy depresyjne. Terapia pozwala zrozumieć własne reakcje emocjonalne, nauczyć się nowych strategii radzenia sobie ze stresem i odbudować poczucie wpływu na swoje życie. Najczęściej stosuje się podejścia poznawczo-behawioralne, psychodynamiczne lub integracyjne.

U części pacjentów, zwłaszcza w przypadku nasilonych objawów, pomocna może być również farmakoterapia wspomagająca, czyli stosowanie leków przeciwdepresyjnych w celu złagodzenia objawów i umożliwienia skuteczniejszej pracy terapeutycznej. 

Ważnym elementem leczenia jest także wsparcie społeczne – zrozumienie ze strony bliskich, otwarte rozmowy i wspólne szukanie rozwiązań mogą zauważalnie poprawić samopoczucie osoby z depresją reaktywną. 

Depresja atypowa – nietypowy typ depresji

Depresja atypowa to podtyp zaburzenia depresyjnego, który wyraźnie różni się od tzw. depresji typowej (melancholicznej). W klasyfikacjach (np. DSM-5) pojawia się jako specyfikator epizodu depresji – czyli określenie pozwalające dokładniej opisać obraz choroby. Choć określenie „atypowa” bywa stosowane też potocznie, w psychiatrii odnosi się do konkretnych objawów biologicznych, które różnią się od klasycznego wzorca. Przebieg tej postaci depresji może być mylący – zwłaszcza że część objawów wydaje się odwrotna niż w przypadku depresji melancholicznej.

Depresja atypowa częściej wiąże się z czynnikami psychospołecznymi – jak przewlekły stres, doświadczenie odrzucenia, samotność czy trudności relacyjne. 

Może też towarzyszyć zaburzeniom lękowym. Bywa, że jest wynikiem chorób somatycznych (np. chorób tarczycy). Ze względu na swój odmienny przebieg często jest trudniejsza do rozpoznania – i dla pacjenta, i dla lekarza.

Objawy i różnice względem klasycznego epizodu depresyjnego

Osoby z depresją atypową wykazują objawy, które odbiegają od tzw. klasycznego obrazu depresji. To może sprawiać, że choroba jest bagatelizowana lub mylnie interpretowana jako przemęczenie, cechy osobowości czy „lenistwo”.

Najczęstsze objawy depresji atypowej to:

• reaktywność nastroju – chwilowa poprawa samopoczucia w odpowiedzi na pozytywne wydarzenia; rzadko obserwowana w klasycznej depresji;

• nadmierna senność (hipersomnia) – zamiast problemów z zasypianiem, pacjenci śpią długo i nadal odczuwają zmęczenie w ciągu dnia;

• wzmożony apetyt i przyrost masy ciała – szczególnie silna chęć jedzenia słodyczy lub produktów węglowodanowych;

• poczucie ciężkości w ciele („paraliż ołowiany”) – trudność z rozpoczęciem dnia, wstawaniem z łóżka, przeciążenie kończyn;

• nadmierna wrażliwość na odrzucenie – pacjenci bardzo emocjonalnie reagują na krytykę, konflikty i zmiany relacyjne;

• spowolnienie psychoruchowe – może być obecne, ale często w łagodniejszej formie niż w depresji melancholicznej;

• wczesny wiek wystąpienia depresji – objawy często pojawiają się już w okresie dojrzewania lub w młodym dorosłym życiu.

W przeciwieństwie do depresji klasycznej, osoby z depresją atypową nie tracą całkowicie zdolności do odczuwania emocji – potrafią chwilowo się ucieszyć, ale ogólny stan psychiczny nadal pozostaje obciążający.

Terapia depresji atypowej – co działa?

Leczenie depresji atypowej może wymagać innych strategii niż w przypadku klasycznej depresji. Czasami stosuje się inhibitory MAO (IMAO) – leki, które mogą być szczególnie skuteczne w tej postaci choroby, choć ich użycie jest ograniczone ze względu na konieczność zachowania specjalnej diety i potencjalne działania niepożądane.

W praktyce częściej stosuje się nowocześniejsze leki przeciwdepresyjne (SSRI, SNRI), dobierane indywidualnie w zależności od dominujących objawów. Równolegle ważną rolę odgrywa psychoterapia – szczególnie podejścia poznawczo-behawioralne i interpersonalne. Terapeuta pomaga pacjentowi lepiej rozpoznawać swoje potrzeby, regulować emocje i pracować nad relacjami społecznymi, które są szczególnie wrażliwym obszarem w tej formie depresji.

Depresja maskowana – typ depresji trudny do rozpoznania

Depresja maskowana to pojęcie funkcjonujące głównie w praktyce klinicznej i literaturze psychologicznej – nie figuruje jako osobna jednostka chorobowa w międzynarodowych klasyfikacjach, ale wciąż jest przydatne diagnostycznie. Opisuje przypadki, w których typowe objawy depresji są słabo wyrażone lub niewidoczne, a głównymi sygnałami są dolegliwości fizyczne, zaburzenia snu, objawy lękowe lub problemy z zachowaniem.

U pacjentów z depresją maskowaną zaburzenie może przez długi czas nie zostać rozpoznane.

W Polsce ten typ depresji dotyczy szacunkowo od 150 do 300 tysięcy osób. Wielu z nich przez lata poddaje się leczeniu objawów somatycznych – bez efektów – nie podejrzewając, że źródłem dolegliwości mogą być zaburzenia nastroju.

To sprawia, że depresja maskowana bywa jedną z najtrudniejszych do zdiagnozowania form depresji, mimo że może znacznie obniżać jakość życia.

Objawy somatyczne i problemy z diagnozą depresji

Osoby z depresją maskowaną nie zawsze zgłaszają się do psychiatry – częściej szukają pomocy u internisty, neurologa, gastroenterologa czy kardiologa. Choć z pozoru funkcjonują jak zawsze, wewnętrznie doświadczają silnych emocji: smutku, napięcia, bezsilności czy lęku. Objawy te jednak ukrywają się pod tzw. maskami, co utrudnia szybkie rozpoznanie.

Do charakterystycznych masek należą:

• maski somatyczne: bóle głowy, karku, mięśni, stawów; bóle serca (często bez potwierdzonej choroby kardiologicznej); dolegliwości trawienne (nudności, zaparcia, biegunki); zawroty głowy, kołatanie serca, zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność); zaburzenia miesiączkowania i funkcji seksualnych;

• maski psychopatologiczne: napady lękowe, natręctwa, zaburzenia odżywiania, fobie społeczne;

• maski behawioralne: nadużywanie alkoholu, leków, substancji psychoaktywnych; uzależnienia behawioralne (np. zakupoholizm, kompulsywne objadanie się);

• zmiany w zachowaniu: drażliwość, wybuchy złości, wycofanie z kontaktów społecznych, trudności w utrzymywaniu relacji.

W odróżnieniu od klasycznej depresji, pacjent może nie prezentować typowego obrazu choroby – nie mówi o smutku czy apatii, a jego skargi dotyczą ciała. Badania laboratoryjne i obrazowe zwykle nie wykazują nieprawidłowości, a standardowe leczenie objawów fizycznych nie przynosi ulgi.

Jak wygląda rozpoznanie i leczenie depresji maskowanej?

Diagnoza depresji maskowanej wymaga szczegółowego wywiadu lekarskiego, uwzględniającego nie tylko aktualne objawy somatyczne, ale też funkcjonowanie emocjonalne i życiowe pacjenta. Często to lekarz rodzinny lub specjalista innej dziedziny jako pierwszy zauważa, że przyczyna może leżeć po stronie psychiki.

Po rozpoznaniu, leczenie przebiega podobnie jak w innych postaciach depresji – najczęściej stosuje się leczenie farmakologiczne (np. SSRI) oraz psychoterapię, która pomaga zrozumieć ukryte źródła objawów i nauczyć się inaczej reagować na napięcie emocjonalne.

Ważne jest, by nie bagatelizować skarg na objawy fizyczne, ale też nie ograniczać się wyłącznie do ich leczenia. U wielu osób poprawa następuje dopiero wtedy, gdy wdrożone zostaje leczenie psychiatryczne i psychologiczne – mimo że wcześniej latami leczyły się na kręgosłup, żołądek czy serce.

Depresja wysokofunkcjonująca – depresyjny stan ukryty pod pozorami normalności

Depresja wysokofunkcjonująca to pojęcie popularne w mediach i psychologii, choć nie jest rozpoznaniem medycznym w sensie ścisłym – nie figuruje w klasyfikacjach takich jak ICD-10 czy DSM-5. Mimo to zyskało uznanie w praktyce klinicznej jako opis szczególnego wzorca funkcjonowania osób zmagających się z depresją. Chodzi o osoby, które mimo wyraźnych objawów zaburzenia nastroju, zachowują pozory normalnego życia – pracują, dbają o rodzinę, angażują się społecznie. W ich wnętrzu jednak często toczy się nierówna walka z poczuciem pustki, obniżoną samooceną i chronicznym zmęczeniem.

Tego typu depresja może być przez otoczenie (a nierzadko i przez samych pacjentów) długo niezauważona. Brak widocznego kryzysu utrudnia rozpoznanie i opóźnia decyzję o szukaniu pomocy. A jednak osoby z depresją wysokofunkcjonującą często przeżywają głębokie cierpienie emocjonalne i są narażone na ryzyko pogorszenia stanu psychicznego.

Przeczytaj też: Objawy nieleczonej depresji – jak je rozpoznać i dlaczego nie warto zwlekać?

Objawy depresji wysokofunkcjonującej i jej wpływ na życie

W depresji wysokofunkcjonującej objawy są obecne, ale dobrze maskowane. Otoczenie może nie dostrzegać sygnałów alarmowych, a sam pacjent może długo zaprzeczać, że cokolwiek jest nie tak.

Charakterystyczne cechy to:

• zachowanie codziennych obowiązków – praca, opieka nad rodziną, aktywność społeczna wykonywana mechanicznie, bez zaangażowania;

• wewnętrzna pustka i brak satysfakcji – mimo pozornych sukcesów, pacjent nie odczuwa radości, często towarzyszy mu poczucie braku sensu;

• objawy depresyjne – chroniczne zmęczenie, zaburzenia snu (bezsenność lub nadmierna senność); problemy z koncentracją; zmiany apetytu; spadek libido; niskie poczucie własnej wartości;

• ukrywanie objawów – prezentowanie się jako osoba „radząca sobie”, trudności rozpoznawane dopiero w prywatnych rozmowach lub kryzysach;

• dolegliwości psychosomatyczne – bóle mięśni, głowy, brzucha bez uchwytnej przyczyny medycznej;

• nadmierna aktywność – podejmowanie wielu zadań jako forma ucieczki przed własnymi emocjami.

Mimo aktywności zawodowej i społecznej, taka osoba może coraz częściej odczuwać rozdrażnienie, przytłoczenie, brak energii i niezdolność do cieszenia się z życia.

Kiedy ten typ depresji wymaga pomocy?

Depresja wysokofunkcjonująca często długo pozostaje niezauważona – nie tylko przez otoczenie, ale i przez samą osobę chorującą. Codzienne obowiązki są wykonywane, relacje utrzymywane, a zewnętrznie „wszystko wygląda w porządku”. Jednak w środku narasta zmęczenie, napięcie, poczucie braku sensu i emocjonalnej pustki. 

Zdarza się, że pojawiają się myśli rezygnacyjne, negatywna ocena siebie, trudności ze snem, a także bóle ciała bez medycznego wytłumaczenia. W takich przypadkach warto jak najszybciej skonsultować się ze specjalistą – na początek np. poprzez teleporadę lub konsultację internistyczną, która może być punktem wyjścia do dalszej diagnostyki.

Jedną z głównych barier w sięganiu po pomoc jest przekonanie, że skoro „radzę sobie z codziennością”, to nie mogę być naprawdę chory. Dodatkowo osoby z depresją wysokofunkcjonującą często boją się, że ujawnienie trudności zostanie odebrane jako słabość lub porażka. To prowadzi do dalszego ukrywania objawów, samoleczenia lub wypierania problemu – aż do momentu kryzysu.

Im dłużej taki stan trwa, tym trudniejsze może być jego przerwanie. Dlatego nawet jeśli objawy wydają się niewielkie i nie przeszkadzają w pracy, warto potraktować je poważnie i zwrócić się o pomoc do specjalisty.  

Depresja kliniczna

Oznaczenie „depresja kliniczna” nie jest nazwą stosowaną w oficjalnych systemach diagnostycznych, takich jak ICD-10, ICD-11 czy DSM-5, ale mimo to funkcjonuje powszechnie – zarówno w praktyce lekarskiej, jak i w mediach czy rozmowach pacjentów. Najczęściej używa się go jako potocznego odpowiednika dużej depresji (major depressive disorder), czyli jednego z najcięższych zaburzeń nastroju. Taki opis ma podkreślać, że chodzi o poważny, rozpoznany klinicznie stan psychiczny, który wykracza poza chwilowe pogorszenie nastroju i wymaga profesjonalnej pomocy.

Szacuje się, że około 3,85% Polaków doświadcza depresji klinicznej przynajmniej raz w życiu – to ponad 1,5 miliona osób.

Zaburzenie ma złożone podłoże: genetyczne, neurobiologiczne, psychospołeczne i środowiskowe. Nieleczona depresja kliniczna może prowadzić do poważnych powikłań – zarówno psychicznych, jak i somatycznych, w tym do zwiększonego ryzyka samobójstw, chorób przewlekłych, a także wykluczenia społecznego i zawodowego.

Objawy i przebieg depresji klinicznej

Depresja kliniczna wpływa na niemal każdy aspekt życia osoby chorej – od myślenia i emocji, przez zachowanie, aż po relacje i zdolność do pracy. Objawy zwykle są nasilone i utrzymują się co najmniej 2 tygodnie, a często znacznie dłużej.

Najczęstsze objawy obejmują:

• obniżony nastrój dominujący przez większość dnia, niezależnie od sytuacji;

• utrata zainteresowań i zdolności do odczuwania przyjemności (anhedonia);

• chroniczne zmęczenie, niska energia, spowolnienie psychoruchowe;

• zaburzenia snu – zarówno bezsenność, jak i nadmierna senność;

• zmiany apetytu – brak łaknienia lub objadanie się;

• niska samoocena, poczucie winy, bezradności, bezwartościowości;

• trudności z koncentracją i podejmowaniem decyzji;

• myśli samobójcze, a w cięższych przypadkach – realne zagrożenie próbą samobójczą;

• izolacja społeczna, apatia, emocjonalne odrętwienie;

• objawy fizyczne – bóle głowy, brzucha, dolegliwości żołądkowo-jelitowe, zaburzenia seksualne, nieregularne miesiączki.

W zależności od nasilenia objawów depresja kliniczna może występować w formie łagodnej, umiarkowanej lub ciężkiej, a każda z nich zauważalnie zaburza codzienne funkcjonowanie.

Diagnoza i leczenie – podejścia i możliwości

Rozpoznanie depresji klinicznej wymaga oceny przez specjalistę zdrowia psychicznego – lekarza psychiatrę lub doświadczonego psychologa klinicznego. Diagnoza stawiana jest na podstawie kryteriów diagnostycznych, które obejmują obecność co najmniej dwóch z trzech głównych objawów: obniżonego nastroju, utraty zainteresowań oraz obniżonej energii. Objawy te muszą utrzymywać się przez minimum dwa tygodnie i wyraźnie zaburzać codzienne funkcjonowanie pacjenta. Dodatkowo powinien występować przynajmniej jeden objaw dodatkowy, taki jak trudności ze snem, zmiany apetytu, poczucie winy czy myśli samobójcze.

Leczenie depresji klinicznej opiera się na kompleksowym podejściu terapeutycznym. Najczęściej stosuje się farmakoterapię – przede wszystkim leki przeciwdepresyjne z grupy SSRI lub SNRI. W zależności od obrazu klinicznego lekarz może zdecydować także o włączeniu innych leków, np. stabilizatorów nastroju lub neuroleptyków. 

Ważnym uzupełnieniem leczenia farmakologicznego jest psychoterapia – zwłaszcza poznawczo-behawioralna, interpersonalna lub psychodynamiczna, która pozwala pracować nad mechanizmami poznawczymi i relacjami, które podtrzymują objawy depresji.

W przypadku ciężkiej depresji klinicznej lub obecności objawów psychotycznych konieczna może być hospitalizacja psychiatryczna. Czasami, przy bardzo nasilonym cierpieniu lub braku reakcji na inne metody, stosuje się terapię elektrowstrząsową (ECT). Jak w każdym typie depresji, dużym wsparciem jest również obecność i pomoc bliskich, psychoedukacja oraz stworzenie bezpiecznego środowiska do leczenia i rekonwalescencji.

Co warto wiedzieć o rodzajach depresji?

Choć słowo „depresja” wydaje się jednorodne, w rzeczywistości odnosi się do całego spektrum zaburzeń nastroju – od łagodnych i przejściowych epizodów po najcięższe stany z objawami psychotycznymi. W artykule przyjrzeliśmy się zarówno oficjalnym typom depresji opisanym w klasyfikacjach ICD i DSM, jak i pojęciom używanym w praktyce klinicznej i języku potocznym. Te drugie – jak depresja maskowana, wysokofunkcjonująca czy kliniczna – nie zawsze są ścisłymi kategoriami diagnostycznymi, ale pomagają lepiej zrozumieć doświadczenie pacjenta i ułatwiają rozmowę z lekarzem.

Wspólnym mianownikiem wszystkich postaci depresji, niezależnie od nazwy, jest jednak jedno: potrzebują diagnozy i leczenia. Bagatelizowanie objawów dlatego, że uznajemy coś za „lżejszą odmianę", może prowadzić tylko do ich pogłębienia.

Porównanie typów depresji

Rodzaje depresji opisane w oficjalnych klasyfikacjach, takich jak ICD-10, ICD-11 i DSM-5, bazują na zestawach objawów, które muszą wystąpić w określonym czasie i nasileniu. Lekarz stawia diagnozę na podstawie spełnienia tych kryteriów. Z kolei typy depresji funkcjonujące w praktyce klinicznej – np. depresja endogenna, melancholiczna, atypowa czy reaktywna – pomagają zrozumieć różnorodność przejawów i mechanizmów zaburzenia. Mają wartość opisową i orientacyjną – pokazują, jak bardzo depresja może się różnić między pacjentami.

Kiedy i gdzie szukać pomocy w terapii depresji?

W przypadku objawów takich jak obniżenie nastroju, zmęczenie, anhedonia, zaburzenia snu, lęk czy myśli samobójcze – warto zgłosić się po pomoc, niezależnie od tego, jak nazywamy swój stan. Nie należy diagnozować się samodzielnie na podstawie informacji z internetu ani traktować nazw typów depresji jako sztywnych etykiet. 

Depresja często występuje w formach mieszanych, a tylko specjalista może ocenić, jaki charakter ma zaburzenie i jakie leczenie będzie najbardziej skuteczne. Najważniejsze jest, by nie zostać z objawami samemu.

Podsumowanie

Temat depresji wymaga uważności i zrozumienia, ponieważ depresja jest chorobą o wielu twarzach. Międzynarodowa klasyfikacja chorób ICD-10 i 11 różnicuje epizody depresji ze względu na ich nasilenie i przebieg, a podział depresji opiera się zarówno na kryteriach diagnostycznych, jak i obserwacjach klinicznych. W codziennej praktyce lekarze posługują się jednak nie tylko kodami, ale też opisowymi nazwami, które lepiej oddają przebieg depresji tego typu.

Między poszczególnymi rodzajami depresji występują różnice w zakresie objawów, przyczyn, a także reakcji na leczenie. Niezależnie jednak od tego, czy mówimy o depresji ciężkiej, atypowej czy wysokofunkcjonującej – wspólnym mianownikiem są poważne trudności w codziennym funkcjonowaniu. U wielu osób depresja przybiera postać przewlekłą, z okresami nawrotu depresji.

Depresji nie należy bagatelizować ani utożsamiać jedynie ze smutkiem. Każda osoba może przeżywać ją inaczej, a skuteczne leczenie wymaga indywidualnego podejścia, ze względu na złożone przyczyny i objawy: biologiczne, psychiczne i społeczne. W terapii kluczowa jest dobra diagnoza, współpraca z lekarzem i dostęp do odpowiednich metod leczenia przeciw depresji. 

Najczęściej zadawane pytania

Ile jest typów depresji?

Jakie są rodzaje depresji?

Jakie są 3 stopnie depresji?

Jakie są 10 objawów depresji?

Czy depresja to choroba przewlekła?

Główne wnioski

1. Depresja to niejednolita choroba – wyróżnia się wiele rodzajów, które różnią się objawami, przebiegiem i potrzebami terapeutycznymi.
2. W klasyfikacjach medycznych depresję stwierdza się na podstawie konkretnych kryteriów, ale w praktyce używa się także nazw opisowych, które lepiej oddają indywidualne doświadczenia pacjentów.
3. Cech depresji typowej nie należy utożsamiać z każdą postacią choroby – nie wszystkie osoby mają obniżony nastrój czy bezsenność.
4. W depresji w trakcie leczenia ważna jest systematyczna opieka specjalistyczna i monitorowanie reakcji na terapię.
5. Warto zwracać uwagę na to, czym objawy depresji różnią się między typami – może to pomóc w szybszym rozpoznaniu i skuteczniejszym leczeniu.
6. Samodzielna diagnoza na podstawie nazw z internetu bywa myląca – właściwe rozpoznanie wymaga konsultacji ze specjalistą.