Czy wiesz, że choroba afektywna jednobiegunowa dotyka ok. 3% populacji, częściej kobiet, a jej pierwsze objawy pojawiają się zwykle po 40. roku życia? To nawracająca postać depresji, którą łatwo pomylić z chorobą afektywną dwubiegunową lub pojedynczym epizodem depresji. Sprawdź, jak ją rozpoznać, diagnozować i skutecznie leczyć.
Przeczytaj też:
Czym jest choroba afektywna jednobiegunowa?
Choroba afektywna jednobiegunowa (CHAJ) – nazywana też nawracającym zaburzeniem depresyjnym – to poważne, ale możliwe do leczenia zaburzenie nastroju. Jej istotą są powtarzające się epizody depresji. W takich okresach pacjent może odczuwać silne obniżenie nastroju, utratę energii, trudności z koncentracją i brak radości z rzeczy, które wcześniej dawały przyjemność. Pomiędzy epizodami pojawiają się okresy remisji, czyli poprawy samopoczucia. W odróżnieniu od choroby afektywnej dwubiegunowej, w CHAJ nigdy nie występują epizody manii ani hipomanii – to właśnie ta cecha pozwala odróżnić te dwa zaburzenia.
Aby lekarz mógł postawić diagnozę CHAJ, konieczne jest stwierdzenie co najmniej dwóch epizodów depresyjnych w życiu pacjenta, rozdzielonych okresem poprawy.
CHAJ w klasyfikacjach chorób
W międzynarodowej klasyfikacji ICD-11 choroba afektywna jednobiegunowa znajduje się w grupie „zaburzeń depresyjnych” i jest oddzielona od „zaburzeń dwubiegunowych i pokrewnych”. Co istotne, w jej przebiegu nie stwierdza się epizodów maniakalnych ani hipomaniakalnych. W ICD-11 ma kod 6A71 – recurrent depressive disorder.
Z kolei w amerykańskiej klasyfikacji DSM-5 odpowiada rozpoznaniu „major depressive disorder, recurrent episode”. Podobnie jak w ICD-11, rozróżnia się tu zaburzenia depresyjne od dwubiegunowych, a warunkiem diagnozy jest brak choćby jednego epizodu manii lub hipomanii w całym przebiegu choroby.
Depresja a choroba afektywna jednobiegunowa w języku potocznym
W codziennych rozmowach słowo „depresja” jest często używane w bardzo ogólnym znaczeniu. Może odnosić się zarówno do pojedynczego epizodu depresyjnego (ICD-10: F32), jak i do nawracających epizodów – a to już oznacza chorobę afektywną jednobiegunową (ICD-10: F33). W praktyce różnica polega na tym, że w CHAJ depresja nawraca, a okresy remisji przeplatają się z kolejnymi epizodami.
Choroba afektywna jednobiegunowa a choroba dwubiegunowa (CHAD)
W przypadku choroby afektywnej dwubiegunowej oprócz epizodów depresji pojawiają się też epizody manii lub hipomanii. Czasem występują epizody mieszane, kiedy objawy depresyjne i maniakalne nakładają się na siebie. Granica diagnostyczna jest jasna – wystarczy jeden epizod manii lub hipomanii, aby rozpoznać CHAD, a nie CHAJ.
W depresji jednobiegunowej występują wyłącznie epizody depresji, a okresy remisji są wolne od znacznych wahań nastroju w stronę pobudzenia czy euforii. To podstawowa różnica, która pozwala lekarzowi odróżnić oba zaburzenia psychiczne.
Przeczytaj też:
Choroba dwubiegunowa – jak ją rozpoznać i kiedy wykonać test na dwubiegunowość?
Skuteczne leki na dwubiegunowość – jak wybrać i gdzie kupić?
Objawy choroby afektywnej jednobiegunowej
Objawy choroby afektywnej jednobiegunowej są takie same jak w epizodzie depresji – różnica polega na tym, że powtarzają się w ciągu życia pacjenta i oddzielone są okresami poprawy. W każdym epizodzie mogą występować symptomy o różnym nasileniu, ale dla rozpoznania depresji konieczne jest stwierdzenie co najmniej dwóch z trzech objawów podstawowych: obniżenia nastroju, utraty zainteresowań i spadku energii.
Objawy emocjonalne i poznawcze
Obniżony nastrój w CHAJ to nie tylko smutek – może to być także poczucie pustki, drażliwość lub rozdrażnienie, które utrzymują się niemal cały dzień i nie ustępują po pozytywnych wydarzeniach. Częstym objawem jest anhedonia, czyli utrata zdolności odczuwania przyjemności z rzeczy, które wcześniej cieszyły. Pojawia się obniżone poczucie własnej wartości, myśli o beznadziejności sytuacji, a także nieuzasadnione poczucie winy. Osoby cierpiące na CHAJ mogą mieć trudności z koncentracją i podejmowaniem decyzji, doświadczać spowolnienia myślenia lub, rzadziej, pobudzenia ruchowego.
Ważne
W cięższych epizodach mogą występować myśli samobójcze lub myśli o śmierci, a u części osób także próby samobójcze. Takie sytuacje zawsze wymagają pilnego kontaktu z lekarzem.
Objawy somatyczne i wpływ na rytm dobowy
CHAJ często zaburza podstawowe funkcje biologiczne. Pojawia się przewlekłe zmęczenie, które nie ustępuje po odpoczynku. Sen może być skrócony, przerywany lub wręcz odwrotnie – pojawia się nadmierna senność w ciągu dnia. Zmienia się apetyt – niektórzy jedzą mniej i tracą na wadze, inni jedzą więcej, co prowadzi do przyrostu masy ciała. Może wystąpić spadek libido, a także odczuwanie dolegliwości bólowych bez wyraźnej przyczyny somatycznej.
Funkcjonowanie społeczne i zawodowe pacjenta
Objawy choroby wpływają na codzienne życie. Pacjent może wycofywać się z relacji, unikać spotkań, zaniedbywać obowiązki domowe. W pracy pojawia się spadek efektywności, absencje i trudności w utrzymaniu koncentracji. Brak energii i motywacji utrudnia podejmowanie działań, a to może prowadzić do narastania problemów społecznych i zawodowych.
Nawracający przebieg: epizod depresyjny i remisja
CHAJ ma charakter nawracający. Pojedynczy epizod trwa zwykle od kilku tygodni do kilku miesięcy, po czym następuje remisja – okres wyraźnej poprawy lub ustąpienia objawów. Długość remisji jest różna – u części osób trwa wiele miesięcy, u innych tylko kilka tygodni, zanim wystąpi kolejny epizod. Rozpoznanie choroby wymaga, aby takich epizodów było co najmniej dwa w życiu pacjenta.
Depresja a choroba afektywna jednobiegunowa – czym się różnią?
W codziennych rozmowach słowo „depresja” bywa używane bardzo szeroko – może oznaczać zarówno pojedynczy epizod obniżonego nastroju, jak i wieloletnie, nawracające zaburzenie. W medycynie te pojęcia są jednak bardziej precyzyjne.
Liczba epizodów i kryteria diagnostyczne rozpoznania
Do rozpoznania choroby afektywnej jednobiegunowej konieczne jest potwierdzenie minimum dwóch epizodów depresyjnych trwających co najmniej dwa tygodnie każdy, przy czym między nimi musi wystąpić okres poprawy. Lekarz bierze pod uwagę nie tylko liczbę epizodów, ale też ich nasilenie, wpływ na codzienne funkcjonowanie i brak objawów manii lub hipomanii w całym przebiegu choroby.
Depresja w ujęciu ogólnym może oznaczać zarówno jeden epizod (np. po silnym stresie), jak i nawracające zaburzenie – dopiero analiza przebiegu choroby pozwala ustalić, czy jest to CHAJ.
Różnicowanie z depresją pojedynczą, nawracającą i dystymią
W depresji pojedynczej (F32) mamy do czynienia z jednym epizodem, po którym pacjent może wrócić do pełnej formy i nigdy więcej nie doświadczyć podobnych objawów. Depresja nawracająca (F33) – czyli choroba afektywna jednobiegunowa – ma już inny charakter, ponieważ epizody powtarzają się w różnych odstępach czasu, a pomiędzy nimi występują okresy remisji. Dystymia z kolei, określana też jako uporczywe zaburzenie nastroju, różni się od CHAJ tym, że objawy są łagodniejsze, ale trwają nieprzerwanie przez co najmniej dwa lata.
Przeczytaj też: Rodzaje depresji – charakterystyka i rozpoznanie
Jak diagnozuje się chorobę afektywną jednobiegunową?
Postawienie diagnozy choroby afektywnej jednobiegunowej wymaga czasu i dokładnej obserwacji. Lekarz nie opiera się wyłącznie na aktualnych objawach – analizuje również ich historię, przebieg choroby, reakcje na wcześniejsze leczenie oraz okresy remisji. Ważnym elementem jest wykluczenie innych przyczyn obniżonego nastroju, zarówno ze sfery zdrowia psychicznego, jak i fizycznego.
Wywiad i kryteria rozpoznania
Podstawą diagnozy jest szczegółowy wywiad lekarski. Psychiatra pyta o charakter objawów, czas ich trwania (w przypadku depresji – minimum dwa tygodnie na jeden epizod), częstotliwość epizodów, ich wpływ na codzienne funkcjonowanie oraz ewentualne czynniki wywołujące. W rozmowie uwzględnia się także choroby somatyczne, które mogą dawać podobne symptomy – na przykład niedoczynność tarczycy czy niedobór witaminy B12.
Rozpoznanie CHAJ stawia się wtedy, gdy w życiu pacjenta wystąpiły co najmniej 2 epizody depresji, rozdzielone okresem remisji. W czasie remisji objawy ustępują całkowicie lub utrzymują się w znacznie łagodniejszej formie.
Skale i narzędzia oceny nasilenia depresji
Aby lepiej określić stopień nasilenia objawów, psychiatra lub psycholog kliniczny może posłużyć się standaryzowanymi kwestionariuszami. Popularne narzędzia to m.in. PHQ-9, Beck Depression Inventory (BDI-II) czy Hamilton Depression Rating Scale (HDRS). Skale te pomagają zarówno w postawieniu diagnozy, jak i w monitorowaniu postępów leczenia – pozwalają obiektywnie ocenić, czy terapia przynosi poprawę.
Diagnostyka różnicowa
Ważnym etapem diagnozy jest odróżnienie CHAJ od choroby afektywnej dwubiegunowej. W tym drugim przypadku oprócz epizodów depresyjnych występują epizody manii lub hipomanii – pominięcie tego faktu może skutkować niewłaściwym leczeniem. Diagnostyka różnicowa obejmuje także wykluczenie innych zaburzeń psychicznych, takich jak zaburzenia lękowe, adaptacyjne czy uporczywe zaburzenia nastroju, a także ocenę, czy objawy nie wynikają z działania leków, substancji psychoaktywnych lub chorób przewlekłych.
Leczenie choroby afektywnej jednobiegunowej
Skuteczne leczenie choroby afektywnej jednobiegunowej wymaga indywidualnego podejścia. Psychiatra dobiera terapię, biorąc pod uwagę dotychczasowy przebieg choroby, liczbę i nasilenie epizodów, a także reakcję pacjenta na wcześniejsze formy leczenia. Celem jest nie tylko złagodzenie aktualnych objawów, ale również zapobieganie nawrotom i poprawa jakości życia w długiej perspektywie.
Umów teleporadę z lekarzem
Oszczędź czas i zadbaj o swoje zdrowie bez wychodzenia z domu. Porozmawiaj z lekarzem przez telefon, otrzymaj diagnozę i zalecenia – szybko i bezpiecznie.
Leczenie depresji - farmakoterapia pierwszego wyboru
Farmakoterapia jest podstawą leczenia depresji jednobiegunowej, zwłaszcza przy umiarkowanym lub ciężkim nasileniu objawów. Obecnie najczęściej stosuje się leki przeciwdepresyjne, w tym:
selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny (SSRI) – np. fluoksetyna, citalopram, sertralina. Charakteryzują się dobrym profilem bezpieczeństwa i są często wybierane jako leki pierwszego rzutu;
inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny i noradrenaliny (SNRI) – np. duloksetyna, wenlafaksyna. Mogą być szczególnie pomocne, gdy objawom depresji towarzyszą dolegliwości bólowe lub przewlekłe zmęczenie;
bupropion – lek zwiększający stężenie dopaminy i noradrenaliny, pomocny m.in. w leczeniu depresji z nasilonym zmęczeniem i brakiem motywacji;
inne leki przeciwdepresyjne – np. trazodon, mirtazapina, agomelatyna, wybierane w zależności od profilu objawów i tolerancji leku przez pacjenta.
Leki zaczynają działać po 2–4 tygodniach, dlatego tak ważna jest cierpliwość i regularne przyjmowanie zaleconych dawek. Przerwanie leczenia na własną rękę zwiększa ryzyko nawrotu.
Przeczytaj też:
Czy depresja jest uleczalna? Jak przebiega i ile trwa leczenie?
Objawy nieleczonej depresji – jak je rozpoznać i dlaczego nie warto zwlekać?
Psychoterapia i psychoedukacja w leczeniu chorób afektywnych
Farmakoterapia często łączona jest z psychoterapią, która pomaga pacjentowi lepiej zrozumieć mechanizmy choroby i rozwijać strategie radzenia sobie z objawami. Najlepiej przebadaną metodą jest terapia poznawczo-behawioralna (CBT) – uczy, jak rozpoznawać i modyfikować negatywne schematy myślowe oraz jak planować działania wspierające zdrowie psychiczne.
Psychoedukacja w CHAJ obejmuje zarówno pacjenta, jak i jego bliskich – pozwala lepiej rozpoznać pierwsze sygnały nawrotu i odpowiednio na nie reagować. Ważnym elementem jest też aktywizacja społeczna i zawodowa w okresach poprawy, która wspiera utrzymanie stabilnego nastroju.
Leczenie długoterminowe i zapobieganie nawrotom
Po ustąpieniu objawów depresji leczenie zwykle nie kończy się od razu. Psychiatra może zalecić kontynuowanie farmakoterapii przez 6–12 miesięcy, a w przypadku częstych nawrotów – nawet dłużej. Takie postępowanie znacznie zmniejsza ryzyko ponownego epizodu.
We współpracy z lekarzem pacjent przygotowuje też plan profilaktyczny, który może obejmować regularne wizyty kontrolne, monitorowanie samopoczucia, a także działania z zakresu zdrowego stylu życia – stały rytm snu, aktywność fizyczną, zbilansowaną dietę i unikanie substancji psychoaktywnych.
Rola wsparcia bliskich i otoczenia w przebiegu choroby afektywnej jednobiegunowej
Leczenie choroby afektywnej jednobiegunowej to nie tylko farmakoterapia i psychoterapia – równie ważne jest codzienne wsparcie ze strony rodziny i przyjaciół. Obecność bliskich, zrozumienie i akceptacja mogą realnie poprawić przebieg choroby i zmniejszyć ryzyko nawrotów.
Jak wspierać i czego unikać?
Najważniejsze jest unikanie bagatelizowania objawów czy presji na szybkie wyleczenie. CHAJ to choroba przewlekła o zmiennym przebiegu – potrzebuje czasu i cierpliwości. Warto zachować cierpliwość zwłaszcza momentach, gdy osoba z CHAJ wycofuje się z kontaktów społecznych czy ma trudności z codziennym funkcjonowaniem. Zbyt silne naciski mogą pogłębiać frustrację.
Wsparcie emocjonalne może polegać na samej obecności, gotowości do wysłuchania i towarzyszeniu choremu w trudnych chwilach. Czasem wystarczy spokojna rozmowa lub przytulenie, bez szukania gotowych słów pocieszenia. Ważne jest też stwarzanie przestrzeni do wyrażania emocji – bez oceniania i przerywania. Dzięki temu pacjent może poczuć, że jego doświadczenia są wysłuchane i akceptowane.
Bliscy mogą odgrywać dużą rolę w motywowaniu do leczenia – przypominając o wizytach u psychiatry, wspierając w regularnym przyjmowaniu leków i uczestnictwie w terapii. Wspólne omawianie pytań do lekarza lub terapeuty pomaga pacjentowi lepiej przygotować się do konsultacji.
W okresie nasilenia objawów znaczenie ma również praktyczna, codzienna pomoc w czynnościach takich jak przygotowanie posiłków, zakupy, wsparcie w organizacji dnia – to może zauważalnie odciążyć chorego.
Monitorowanie nawrotów i plan bezpieczeństwa
Bliscy często jako pierwsi zauważają subtelne zmiany w zachowaniu czy nastroju. Wczesne rozpoznanie sygnałów nawrotu, takich jak pogorszenie snu, spadek energii czy wycofanie z kontaktów, pozwala na szybsze skonsultowanie się z lekarzem. Wspólnie z pacjentem warto ustalić prosty plan bezpieczeństwa: co robić, kogo powiadomić i jakie kroki podjąć, gdy objawy nasilą się lub gdy pojawią się myśli samobójcze.
Psychoedukacja rodziny i wspólne zmiany stylu życia
Zrozumienie, że objawy wynikają z choroby, a nie z cech charakteru, pomaga bliskim reagować z empatią, a nie z oceną. Pomocna jest przy tym psychoedukacja, która daje narzędzia do lepszego radzenia sobie z trudnymi sytuacjami i wzmacnia poczucie bezpieczeństwa w rodzinie.
Zdrowy styl życia może stać się wspólnym celem – regularna aktywność fizyczna, zbilansowana dieta, odpowiednia ilość snu i unikanie używek wspierają stabilizację nastroju.
Wspólne wprowadzanie takich nawyków nie tylko pomaga pacjentowi, ale też wzmacnia więzi i poczucie współpracy.
Gdzie szukać pomocy w depresji jednobiegunowej?
Podjęcie decyzji o skorzystaniu z pomocy to pierwszy, często najtrudniejszy krok w drodze do poprawy zdrowia psychicznego. Choroba afektywna jednobiegunowa wymaga leczenia prowadzonego przez specjalistów, dlatego warto wiedzieć, gdzie i w jaki sposób można je uzyskać – zarówno stacjonarnie, jak i online.
Ścieżka w systemie opieki zdrowotnej
Pierwszym kontaktem może być lekarz podstawowej opieki zdrowotnej, który po wstępnej ocenie skieruje pacjenta do psychiatry. W Polsce psychiatra przyjmuje zarówno w ramach Narodowego Funduszu Zdrowia, jak i prywatnie – w gabinetach lub poradniach zdrowia psychicznego. Wsparcie diagnostyczne i terapeutyczne oferują również psycholodzy kliniczni oraz psychoterapeuci. W przypadku nasilonych objawów depresyjnych lub zagrożenia samobójstwem możliwa jest hospitalizacja w oddziale psychiatrycznym.
Pomoc doraźna i kryzysowa
Jeśli objawy nagle się nasilą lub pojawią się myśli samobójcze, warto skorzystać z pomocy doraźnej.
Bezpłatne infolinie kryzysowe to m.in.:
Telefon zaufania dla dorosłych w kryzysie emocjonalnym – 116 123 (czynny całodobowo, 7 dni w tygodniu)
Telefon zaufania dla dzieci i młodzieży – 116 111 (czynny całodobowo, 7 dni w tygodniu)
Telefon wsparcia dla osób dorosłych po stracie bliskich – 800 108 108 (czynny od poniedziałku do piątku, 14:00-20:00)
W sytuacjach bezpośredniego zagrożenia życia należy zadzwonić na numer alarmowy 112 lub udać się do najbliższego szpitalnego oddziału ratunkowego.
Rozwiązania online: teleporada i e-recepta
Coraz więcej pacjentów korzysta z pomocy psychiatry lub psychoterapeuty online. Teleporada umożliwia konsultację w wygodnych warunkach, bez konieczności dojazdu do gabinetu – może być szczególnie pomocna w momentach obniżonej energii lub ograniczonej mobilności.
W ramach konsultacji specjalista może wystawić e-receptę na leki przeciwdepresyjne czy skierowanie na dalsze badania. Takie rozwiązania pozwalają kontynuować leczenie bez przerwy i szybko reagować na ewentualne pogorszenie stanu zdrowia.
Podsumowanie
Choroba afektywna jednobiegunowa należy do chorób psychicznych charakteryzujących się nawracającymi epizodami depresji, między którymi występują okresy poprawy stanu zdrowia. Choroba jednobiegunowa jest zaburzeniem, w którym – w odróżnieniu od choroby afektywnej dwubiegunowej – nie pojawiają się epizody manii ani hipomanii. Diagnoza wymaga co najmniej dwóch epizodów depresyjnych w życiu pacjenta oraz wykluczenia innych przyczyn objawów. Leczenie obejmuje farmakoterapię, psychoterapię i psychoedukację, a w wielu przypadkach także długoterminowe działania profilaktyczne, by zmniejszyć ryzyko nawrotu choroby. Wsparcie bliskich, zdrowy styl życia i regularna współpraca z lekarzem pozwalają wielu osobom utrzymywać remisję i prowadzić satysfakcjonujące, aktywne życie mimo przewlekłego charakteru tego zaburzenia.
Najczęściej zadawane pytania
Główne wnioski
- Choroba afektywna jednobiegunowa (CHAJ) należy do zaburzeń depresyjnych o nawracającym przebiegu.
- Podczas gdy w przebiegu choroby afektywnej dwubiegunowej występują epizody manii ani hipomanii, w CHAJ takich objawów nie ma.
- Do diagnozy wymagane są co najmniej dwa epizody depresyjne oddzielone okresem remisji.
- Leczenie obejmuje farmakoterapię, psychoterapię oraz działania profilaktyczne.
- Wsparcie bliskich i psychoedukacja znacząco poprawiają rokowania.
- Regularny kontakt z lekarzem zmniejsza ryzyko nawrotu choroby.
- Zdrowy styl życia wspiera stabilizację nastroju i poprawę jakości życia.
